Le 9–10 de april, le 1–; correction le 9 de september. Menu de commentarios.
Ja in junio de 2006 io legeva le conto “A hora do Diabo” (“Le hora del Diabolo”) de Fernando Pessoa, in un traduction nederlandese de August Willemsen (1936–2007) (“Het uur van de Duivel”, 2000, ISBN 90-295-3576-8), e le original in forma de un texto de usquam in le tela mundial (world wide web).
Lo que tunc e ancora me place es que Fernando Pessoa ha depingite le opposition inter Deo e Diabolo non como un inter le ben e le mal, ma inter le realitate e le phantasia, le sol e le luna, le acto e le sonio, le creation e le imagination. Deo es un facitor, le Diabolo un poeta.
Un idea sympathic, trova io, ben que on pote anque considerar le opposition inter le aspectos mentionate del vita e del mundo, e traher profito de ambes, sin deber associar con illos personificationes como Deo o Diabolo. Anque un atheista qui time ni deos ni diabolos pote gauder e del realitate material e del creationes del artes.
Fernando Pessoa ha describite le Diabolo, como Deo, qua esseres con tractos human, e.g. dubita, incertitude, ignorantia, fatiga, mesmo impotentia e inopia. Ille ha conjicite nivellos additional de saper e poter, qui ille ha nominate le Superiores Incognite del Ordine, le Chef del Ordine, e le Chefs Secrete. Personalmente io crede que ni Deo, ni le Diabolo, ni tal extra Poteres existe, ni es un tal fide necesse pro poter discerner le sonio del practica.
Le 26 de april o 6 de maio 2018, in un catena de saltos mental, de natura personal e irrelevante pro iste articulo, io pensava de novo al conto “A hora do Diabo”, e essente ora un fan del interlingua, io decideva voler traducer lo in ille lingua.
August Willemsen, in le postfacio a su traduction nederlandese (pagina 33) scribe que “A hora do Diabo” “probabilemente pote ser datate in le annos inter 1902 e 1905, i.e. inter le dece-quarte e dece-septime anno del vita de Pessoa”. Un annotation refere al obra “Fernando Pessoa, het ik als vreemde” (2000, ISBN 90-295-5607-2) (‘Le ego como estraniero’), libro que io non ha legite.
Willemsen anque conta nos que Pessoa ha vivite in Durban, Sudafrica, verisimilemente de 1896 a 1905, ubi il ha devenite quasi un anglese. Al retornar a Portugal, Pessoa se sentiva choccate per le mentalitate illac. “Le obsession sexual de su compatriotas e coetaneos, manifestante se in allusiones obscen, in burlas e facetias, horrificava le”. In le vision de Willemsen, ille abhorrentia faceva Pessoa antisexual, e faceva le crear un Diabolo gentil.
Un bon theoria, ma io vide un problema de timing: si illo es ver, Pessoa debeva haber scribite “A hora do Diabo” post su retorno in 1905, non ante illo, ancora in Sudafrica.
In connexion con illo: in le conto figura un traino, un tramvia funicular, ma anque un automobile. Cognoscites del protagonista feminin possedeva un. Quante personas ja habeva un automobile in 1902? In 1905? In Lisbona? In Durban? Le prime automobile con un volumine considerabile de production, de Karl Benz, data de 1885, solo tres annos ante le nascentia de Fernando Pessoa, le 13 de junio 1888. Production in massa comenciava non ante 1913.
Bon, le familia de Pessoa non era povre, su patrastro essente le consule de Portugal in Sudafrica.
Sia illo como es, pro me illo esseva ration sufficiente pro traducer “automóvel” como ‘automobile’ in vice del abbreviation popular ‘auto’, que io senti non vade ben con le tempore del conto, proque ille ultime suggererea un major familiaritate con le medio de transporto que es verisimile.
Nota que le datation del sojorno in Portugal e Sudafrica es bastante certe, Pessoa mesme essente le fonte: inter augusto 1901 e septembre 1902 ille habitava de novo in Lisbona, durante plus de un anno.
In junio 2006 io habeva discargate un file con le texto original
in portugese del conto “A hora do Diabo”, sin
notar de ubi. In 2018 io non succedeva trovar le mesme texto.
In illo, un problema technic habeva causate le presentia de multe
signos interrogative ubi originalmente il debe haber habite
lineettas suspensive (– o —) e virgulettas (“ e
”). Exemplo:
?Então?? perguntou ele.
Pro mi traduction planate de 2018 io pensava de publicar non solo mi traduction in interlingua, ma anque le original in portugese, latere a latere, de modo que lectores interessate poterea comparar cata vice un paragrapho in ambe linguas, e appreciar le qualitate del traduction e vider le similantias e differentias inter le linguas.
Viste que Fernando Pessoa ha decedite le 30 de novembre 1935, desde 70 annos depost, ab 2006, le derectos de autor ha expirate in tote le paises. (Le 28 de martio 2020: illo non es ver.)
Pro le publication latere a latere io ha usate iste CSS simplice, que me permitte usar un typo de littera differente pro cata lingua (ben que ora io usa le mesme sans-serif pro le duo), e, per interime facer invisibile un del linguas, exequer un controlo de orthographia pro un o le altere.
In cerca de un version del texto original sin le defectos typographic
como habe le version de 2006, io trovava
iste de Editora Bestiário in Porto Alegre,
Brasil. Anque presente
hic.
Le typographia de ille texto es multo melior, in vice de
?Então?? perguntou ele.
il ha la:
— Então? — perguntou ele.
Mais iste version contine altere problemas: alcuno debe haber editate le texto original, e non solo quanto al orthographia. Ecce los:
Il ha la:
Saíram da estação, [...] edifício que pudesse
ser ou parecer ser uma estação de comboios.
in vice de:
Saíram do terminus, [...] edifício que pudesse
ser ou parecer ser um terminus de estação de comboios.
Le parola terminus es un vice reimplaciate per estação, le altere vice removite. Proque? Troppo difficile? Illo non es un bon ration. Si le autor original ha seligite ille parola, ille pote haber habite su motivos. Forsan il non es un accidente que in un altere loco in le conto, le terminus es non es lo de trainos, ma de un funicular.
Si le ration del mutation esseva que le redactor voleva brasilianisar le texto, proque lassar le parola comboio? Illo es un parola typic pro le portugese de Portugal. In Brasil on usa pro isto: trem. (In interlingua: traino.)
In le texto del Editora Bestiário:
Também eu, minha senhora, sou a Estrela
Brilhante da Manhã. Era-o antes que João falasse, porque há
átomos antes de átomos, e mistérios anteriores a todos os
mistérios.
Le ver
texto del autor es:
Também eu, minha senhora, sou a Estrela
Brilhante da Manhã. Era-o antes que João falasse, porque há
Patmos antes de Patmos, e mistérios anteriores a todos os
mistérios.
Le sol explication pro iste alteration, io pensa, es que le redactor non sapeva que es Patmos, e, que es pejor, non ha recercate lo. Patmos es un insula grec, a ubi secundo le tradition le apostolo Johannes esseva exiliate, e ubi ille scribeva le Apocalypse. Con atomos illo ha nihil a vider.
In le texto del Editora Bestiário:
e eu lembro coisas antigas sim, muito
antigas nos reinos de Adão que eram antes de Israel.
e:
Sou o Deus dos mundos que foram antes do
Mundo os reis de adão que reinaram mal antes de Israel.
que in veritate
debe esser:
e eu lembro coisas antigas – sim,
muito antigas – nos reinos de Edom que eram antes de
Israel.
e:
Sou o Deus dos mundos que foram antes
do Mundo – os reis de Edom que reinaram mal antes de
Israel.
Hic alsi, apparentemente le redactor non sapeva que es Edom, ben que il non es difficile discoperir lo: vide le Wikipedia.
Ancora un exemplo de un tal alteration
infundate:
Dizem-me que todas estas coisas podem
ser esclarecidas à luz da Cabala e da filosofia, mas são esses
assuntos de que nada sei;
in vice de:
Dizem que todas estas coisas podem ser
esclarecidas à luz da Cabala e da Teosofia, mas são esses assuntos
de que nada sei;
Non le mesme cosa.
Tal mutationes in le texto de un autor secundo mi vision es mutilation como intendite in le articulo 6bis del Convention de Bern:
Indépendamment des droits patrimoniaux d’auteur, et même après la cession des dits droits, l’auteur conserve le droit de revendiquer la paternité de l’œuvre et de s’opposer à toute déformation, mutilation ou autre modification de cette œuvre ou à toute autre atteinte à la même œuvre, préjudiciables à son honneur ou à sa réputation.
Ma Fernando Pessoa es morte e le derectos de autor expirate, (le 28 de martio 2020: no) dunque ni ille ni alteres pote opponer se. Regrettabile.
O forsan le differentias es causate per OCR (ROC – Recognition Optic de Characteres) per un programma que usa in le recognition anque le orthographia del lingua in question? Patmos, Edom e teosofia non era in le lista de parolas portugese? Alora le errores non es deliberate.
Sia illo como es: io habeva un texto mutilate, con bon punctuation, e un texto plus authentic con defectos de typographia. Io ha combinate le avantages de ambes. Anque io ha duplicate tote le paragraphos, assi que io poterea traducer cata secunde. Finalmente io ha controlate mi resultato visualmente contra le libro de 1988 de Teresa Rita Lopes.
Iste libro contine le texto original de Fernando Pessoa, meticulosemente copiate del folios non-numerate, typate e manuscripte per le autor. Il ha anque un introduction, notas e un commentario. Le libro de 1988 (editor: Edições Rolim) es quasi inacquiribile, ma le 26 de maio 2018 io poteva compulsar lo in le Bibliotheca del Universitario de Utrecht.
Le libro es in Google Books, ma on pote vider solo poc fragmentos multo curte, pro rationes de derectos de autor. In mi opinion, solo le partes del libro directemente scribite per Teresa Rita Lopes es protegite, non le texto reconstruite de Fernando Pessoa. Le reconstruction es un dur labor, ma non un labor creative, que es le sol cosa que le leges del derectos de autor protege. (Le 28 de martio 2020: non ver, non relevante.)
Ergo io ha petite a Google de revelar iste parte del libro in su sito web. Ma illes dice que illes non pote facer lo, sin haber date me un bon argumentation. Qual damno!
Il ha editiones plus moderne del libro, de 1997 e 2004, de un altere editor, Assírio & Alvim. Ma illos tamben non es facile a comprar. Io non ha viste iste editiones, ergo io non sape si illos es exactemente equal, notabilemente quanto al orthographia.
Le 23 de julio 2018 subitemente io discoperiva un audiolibro de A hora do Diabo, registrate per le actrice portugese Ana Sofia Paiva. Io voleva emer le audiolibro, ma non videva ulle button o altere dispositivo pro facer lo. Le interprisa innovative Google non es un campion de interfacies de utilisator que es clar e facile a usar. Successo e arrogantia debilita le motivation.
Le 26 de julio 2018, consultante le sito del editor ‘ubook’, io trovava que le audiolibro pote ser ascoltate gratis, pro qui registra via Facebook (o forsan etiam si on face un login; illo io non ha essayate). Io controlava mi version del texto original de Pessoa anque contra iste audiolibro, e corrigeva ancora alcun parve errores. Primarimente errores dactylographic in le texto trovate in 2006.
Le libro de Teresa Rita Lopes es in le orthographia portugese del anno de publication, 1988 (non fortuite 100 annos post le nascentia de Fernando Pessoa). Illo es le orthographia pre-accordo que anque io prefere, ben que le nove regulas es ora officialmente in vigor.
Ma le texto de Fernando Pessoa que appare in le libro, es delitterate in un maniera differente, probabilemente exactemente como esseva normal in le dies del autor, e como ille lo habeva apprendite in le schola.
Lo que me place multo, es que differentias apparente inter parolas portugese (como scribite anque sur mi sito) e los in mi traduction in interlingua, de facto non existeva: multe parolas del interlingua de hodie e de 1951, es identic al parolas portugese in lor forma usual in le initio del previe seculo!
Exemplos (parolas inter parentheses: non appare in le texto, nonobstante addite pro comparation e clarification):
| portugese moderne | portugese de tunc | interlingua |
|---|---|---|
| sono | somno | somno |
| (sonho) | (sonho) | (sonio) |
| (som) | (som) | (sono) |
| solene | solemne | solemne |
| vale | valle | valle |
| abismo | abysmo | abysmo |
| símbolo | symbolo | symbolo |
| ela | ella | illa |
| compreendem perfeitamente | comprehendem perfeitamente | comprehende perfectemente |
| Aqui nestas esferas superiores | Aqui nestas espheras superiores | Qui in iste spheras superior |
| génio (PT), gênio (BR) |
genio | genio |
| teosofia | theosophia | theosophia |
| portugese moderne | portugese de tunc | interlingua |
Nota del 22 de martio 2020:
Vide anque
Ortographia (2) del 24 de martio 2019, e
Charme obsolete de julio 2019.
Normalmente io translata ni parolas, ni phrases, ma ideas. Io lege le texto original, essaya comprender le ideas que in illo es exprimite, e reformula iste ideas in le lingua scopo. Mesmo si le linguas fonte e scopo es multo affin, como es le caso con le anglese, germano e nederlandese, illo resulta subinde in altere parolas, altere expressiones, mesmo altere categorias grammatical. Lo que on dice con un substantivo in un lingua, pote apparer como un verbo o adjectivo in un altere, e vice versa.
Tamen, si io translata portugese a interlingua (e iste vice es le secunde) mi methodo es differente: io essaya traducer tanto litteral que possibile. Como consequentia del maniera in que le lingua artificial ‘interlingua’ es concipite, le vocabulario e grammatica, incluse le syntaxe e ordine de parolas, es multo simile.
Io tenta usar le parolas del interlingua que exactemente corresponde al parolas del portugese, in le mesme ordine. Multo sovente, illo es possibile. Si il ha plus que un possibilitate pro traducer un parola, io prefere le parola que ha le mesme etymologia.
Exemplo, ex le prime phrase: morava, del verbo morar, io traducerea normalmente probabilemente con le verbo ‘viver’ de interlingua: ‘viveva’. Ma in iste traduction io ha usate ‘demorava’, synonymo partial que pote haber le mesme significato.
Plus exemplos: cidades, citates, non urbes. Me lembro, io me memora, non rememora, recorda o remembra. Sempre, sempre, non semper. Princípio, principio, non comencio, comenciamento, initio, inception o inchoation. Marido, marito, non sponso, sposo o conjuge. (E non ‘uxor’ que indica solo feminas.) Compreenda, comprehende, non comprende, intende o concipe. Etc. etc.
Naturalmente, jam que interlingua esseva derivate de cinque o septe linguas (en, fr, it, es/pt; de, ru), e in le curso del tempo significatos pote lentemente mover, non tote le vocabulario del portugese e interlingua coincide. A vices un parola con le mesme etymologia non existe, o existe ma ha un altere senso. Amicos false. Isto io illustra con un tabella.
| portugese | interlingua | anglese |
|---|---|---|
| ocorrer | evenir, occurrer, advenir | to happen |
| acontecer | evenir, occurrer, advenir | to happen |
| suceder | evenir, occurrer, advenir | to happen |
| conseguir | succeder; obtener | succeed in doing; obtain |
| ser a consequêntia de | consequer | be the consequence of |
| portugese | interlingua | anglese |
Multe linguas in lor conjugations ha formas distincte pro le personas (prime, secunde e tertie) e le numeros (singular e plural). Por sequentia, sovente il non es necesse usar pronomines personal (io, tu, illa, nos, etc.) pro le subjecto (le responsa al question: ‘qui face lo?’) del phrase: persona e numero ja es presente, implicite per le desinentia del verbo.
On appella tal linguas pro-drop, proque on pote drop, i.e. omitter, le pronomines. Ma le termino pro-drop non es bon, pro duo rationes:
Le termino suggere que linguas que non es pro-drop, como le anglese, es le norma, e que ille altere linguas es deviante, proque in illos manca alco que deberea ser presente. Ille impression es false: cata lingua ha su systema, e cata un es equivalente.
In le linguas sub consideration, on non sempre debe mentionar pronomines personal in le rolo de subjecto. Los in le rolo de objecto o post un preposition, on non pote omitter. Pro isto un termino melior es null-subject: in le position usual in un phrase pro le subjecto, il ha nihil. Linguas existe, e.g. le japonese, in que anque altere positiones syntactic pote esser vacue.
Exemplos de linguas null-subject es: latino, russo, hungaro, italiano, espaniol e portugese. Non null-subject es: anglese, germano, francese. Le francese ha desinentias pro le personas, ma primarimente in le lingua scripte; si on pronuncia le formas, multes del distinctiones es inaudibile. Je parle, tu parles, elle parle, ils parlent: le phonemas es cata vice /parl/. Nous parlons, vous parlez: ci il ha un differentia. Solo ci.
Le portugese, le lingua fonte de mi projecto de traduction, multe vices ha sex formas distincte, pro tres personas e duo numeros. E.g. le verbo falar, parlar, es conjugate assi: falo, fales, fala, falamos, falais, falam. Totes differente, etiam audibilemente, persona e numero es clar sin deber mentionar un pronomine. (In multe variantes del lingua, solo 5, o mesmo solo 4 del 6 formas es usate, nam los del 1e e 3e persona.)
Ma il ha anque conjugationes, nam del conjunctivo (fale) e del imperfecto (falava), conditional (falaria), e mais-que-perfeito (falara), in que le prime e tertie persona del singular (‘io’ e ‘ille/illa/illo’) es de forma identic. Pro complicar plus le situation, le formas del tertie persona es sovente usate etiam pro le secunde persona, evitante le formas proxime (Portugal) o non usate (Brasil) que pertine a ‘tu’. In Brasil, alora on usa multe vices você, mais in Portugal es usate quasi sempre simplicemente le forma del tertie persona. Le contexto debe facer clar qui o que es le subjecto implicite.
In combination con le conjugationes mentionate in alto, ergo le mesme forma del tertie persona singular pote haber un significato del prime, secunde e tertie persona, e intra le tertie persona, de ille, illa o illo. In tal cosas, in portugese un pronomine personal es subinde addite pro rumper le ambiguitate. Ma non semper.
Consequentemente, translatante del portugese al interlingua (un lingua non null-subject), le addition de pronomines personal derivate del contexto supra-phrasal es necesse. On debe comprehender le situation e le curso del conto pro decider de qui o que il se tracta. Normalmente illo non es multo difficile pro un traductor human. Le disponibilitate de un bon traduction nederlandese (lingua alsi non null-subject) in mi projecto adjutava fortemente.
Traductores automatic, mesmo le meliores actual como DeepL (con espaniol e italiano), ancora habe grande problemas con illo. Traducinte al anglese, illo non semper face le selection correcte inter it, she e he.
(Vide anque ille curte nota (in nederlandese), super le decision si formas es del prime o tertie persona.)
Phrases in interlingua, con su pronomines personal obligatori, es sovente plus longe que le phrases correspondente portugese, e minus elegante e compacte. Tamen, le incremento de longor in mi traduction es limitate, alcun phrases mesmo essente plus curte. Un miraculo. In le initio del conto, io trova mi traduction clarmente inhabile in comparation con le original, ma pauco a pauco il deveni melior, e secundo mi humile opinion mesmo pote quasi competer con le texto del autor Fernando Pessoa.
Le continuation es in Traducer Le hora (2).
Derecto de autor © 2018, R. Harmsen, tote derectos de copia reservate, all rights reserved.