Particulas modal in yiddish

Le 5 de februario 2021, le 27–29 de maio 2024, e le 8–10 de junio 2024

Cantion

In le recerca pro un altere articulo mie io ha studiate le texto del cantion yiddish Friling. Un transcription e traduction anglese es hic, in un pagina que anque ex­plica un poco le fundo tragic del cantion, in le vitas personal del poeta (Shmerke Kaczerginski) e del compositor (Avrom Brudno). Vide anque hic.

Io cita le prime stanza:

Mi essayo caute de traducer lo a in interlingua (sin rima e sin metro):

Primavera

Io vaga in le ghetto / de vico a vico / e nusquam trova refugio.

Via es mi amata / como indurar lo?

Ay, que alcuno parlarea a me!

Le celo clar blau / illumina mi casa / sed como isto ora me servi?

Como un mendico io sta / a cata entrata e porta / e pete un radio del sol.

Etymologia

Blondzhen

Le verbo ‘blondzhen’ (בלאָנדזשען) non es un particula modal, ma io totevia lo tracta in iste articulo a causa del etymologia interessante, e le sono e apparentia apparente­mente non-yiddish, con iste [dʒ] translitterate <dzsh> (דזש).

¿An le convention de representar le sono [ʒ] orthographica­mente como z-sh (זש) veni del hungaro?, in le qual on scribe zs, con le s representante le sono [ʃ]. O vice versa, forsan un influentia del yiddish al hungaro?

Le origine de שען בלאָנדזשען es le polonese błądzić, [ˈbwɔɲ.d͡ʑit͡ɕ]. Google Translate traduce le explication in le Wiktionary in polonese a in anglese assi:

(1.1) move looking for the right road
(1.2) move aimlessly
(1.3) proceed, think mistakenly

In interlingua io usava ‘vagar’; ‘errar’ esserea un altere option.

Zhe

Litteralmente: que zhe habe io nunc de illo? Io ha traducite: “sed como isto ora me servi?”, sin offerer un bon traduction del parola zhe (זשע), que es difficile a presentar in altere linguas per esser un particula modal. Ja avante io scribeva super tal parolas, como le portugese lá in certe sensos, e como ya in interlingua.

Particulas modal (io cita me mesme) “non refere a cosas, actiones, proprietates e situationes concrete e tangibile, ma da al phrase un nuance, un emotion, un atmo­sphera, que pote esser difficile a describer.” Alcun linguas habe alcunes, alteres multes. Le nederlandese ha multes, tamen le lexicographo Justus van de Kamp in su grande dictionario yiddish-nederlandese besonia primarimente exemplos pro clarificar le uso del parola zhe.

In le cantion Papirosen, פּאַפּיראָסן, hic cantate per Zully Goldfarb, le parola ‘zhe’ tamben occurre tres vices (un vice incorrectemente scribite ‘she’). Io pensa que illo serea traducibile con le germano ‘doch’ e le nederlandese ‘toch’.

Le origine es in linguas slave, compara in russo же, in polonese że. In polonese le parola non es clarmente modal, plus tosto grammatical, ma in russo e in le ukrainian ж nos vide manieras de usar lo que resimila illos de yiddish. Anque le cognato γε in greco ancian habeva un tal character non-concrete. E mesmo ja in indoeuropeo reconstructe.

Khotsh

In le mesme texto, de Friling, il ha anque:

Iste כאָטש khotsh es anque un particula modal, del slavo, compara le polonese choć, bielorusse хоць, russe хоть, e ukrainian хоч (xoč). Traductiones possibile in nederlandese, io pensa, serea ‘(dan) toch, tenminste’. Si, similar in le dictionario yi>nl de Justus van de Kamp.

Quanto al signification, כאטש poterea esser connecte con le yiddish bloyz (בלױז), in le senso de ‘solo, solmente, mermente’. Iste senso nos vide anque in le germano bloß, e como bloots in dialectos del basse saxone. Ma le nederlandese bloot non ha un tal senso, solo le plus litteral de nude, discoperte; in expressiones fixe anque de ‘simplice, restricte’: de blote eigendom. (Como non totes ancora sape, de eigendom (masculin) es le stato de posseder alique; het eigendom (neutre) es lo que es possedite.)

Tsi

Un altere parola de Yiddish que es un poco modal – alora, es le introduction de un question, ergo un particula interrogative – es tsi (צי). Cognatos es bielorusse ці (tsi), polonese czy, ukrainiano чи. Un parola similar existe anque in esperanto, ĉu. An Zamenhof ha derivate lo del polonese o bielorusso de su ambiente, o de su lingua materne (on pensa) yiddish?

Exemplos del uso in yiddish es in le comencio de iste articulo, que se tracta del assassinato de YitsHak Rabin.

Cetero, le parolas slave es cognate con le anglese why!

Interlingua non ha ‘ĉu’ como esperanto, sed in su vice nostre lingua ha non minus que tres parolas pro iste function grammatical (juxta inversion e intonation pro indicar un question): ‘esque’, del francese est-ce que; e ‘an’ e ‘num’ del latino. Necun del tres ha le supporto requirite pro le regula de tres, ergo in le IED illos es inter [ ].

Vyanen

Ancora alcun lineas del cantion Friling:

Le parola װיאַנען (vyanen) es alique enigmatic. Io basa mi maniera de scriber lo a lo que io audi cantate (Chava Alberstein), e a un commentario de un certe @nisnber5760 sub le interpretation del cantion per Adrienne Cooper in 2009.

Le parola es hic scribite באַנײַנען e hic translitterate vanynen, ambes, io pensa, incorrecte. Le parola non es trovabile in le Wiktionary in anglese, sed Justus van de Kamp ha includite in su dictionario yi>nl le variantes װיאַנען (vyanen) e װיאַלען (vyalen).

In un tentativa de recuperar le etymologia del parola, io donava a Google Translate (GT) le quatro traductiones de cata variante in le dictionario precitate, con le addition del verbo nederlandese verwelken que es litteralmente le mesme que in yiddish, e que anque occurre in le cantion, in le passato, tertie persona plural, farvelktn. Le forma nederlandese correspondente serea verwelkten, lo que sembla visualmente plus differente que lo es acusticamente.

Io lassava GT traducer le novem infinitivos nederlandese al polonese (probabile­mente internemente con le anglese como lingua intermedie):

[nl]: verdwijnen, verflauwen, vervagen, afnemen, vergaan, verbleken, verschieten, wegkwijnen, verwelken
[en]: disappear, fades, fading, decreasing, perching, fading, fading, getting away, wilting
[pl]: znikaj, zanika, blaknięcie, malewanie, włożenie, zanikanie, zanikanie, ucieczka, więdnięcie

Solo iste ultime parola, więdnięcie, io pensa ha un similitude al parola de yiddish, vyanen, a causa del nasal ę. Ergo io vadeva in le Wiktionary al forma protoslave, via więdnięcie e więdnąć: vędnǫti, con le significato reconstructe de (in anglese) to fade, to wither, que corresponde ben al sensos del parola yiddish. Assi io arriva a formas in linguas slave que ha contribuite al vocabulario del yiddish: bielorusso: вя́нуць (vjánucʹ), russo: вя́нуть (vjánutʹ), ukrainian: в'я́нути (vʺjánuty). In russo, le forma del tertie persona singular es вя́нет (vjánet), in ukrainiano: в'я́не, multo similar al verbo yiddish. Dunque iste linguas me sembla candidatos plausibile pro le origine del verbo yiddish.

Na Lotte, was machen wir nu?

Ancora un citation:

Isto alsi occurre, quasi identic, in un cantion in germano de Stefan Sulke, Lotte. Pensava io, ma de facto le phrase es alique differente: Die Bilder von gestern die gehen mir nicht aus dem Sinn. Le imagines de heri non quita mi pensamentos.

Que io compara yiddish con germano non implica que yiddish serea un dialecto de germano: ambes es linguas, linguas separate con lor proprie historia e charac­ter, e con lor proprie variantes e dialectos. Le multe similaritates, que realmente existe, e que me adjuta a comprender multe yiddish sin haber apprendite lo, se lassa explicar per le dialectos affin medieval del medie alte germano, que esseva al base del duo linguas.

Super le distinction inter dialectos e linguas il ha le famose maxima, citate in anglese como:
“A language is a dialect with an army and navy”,
que veni de Max Weinreich (מאַקס ווײַנרײַך, [maksˈvajnrajχ]), e que, multo appro­priate in le quadro de iste articulo mie, esseva originalmente in yiddish:

“אַ שפּּראַך איז אַ דיאַלעקט מיט אַן אַרמײ און פֿלאָט.‏”
“A shprakh iz a dialekt mit an armey un flot.”
“Un lingua es un dialecto con un armea e flotta.”

Iste traduction monstra bellemente como mesmo un lingua germanic como le yiddish (con elementos semitic e slave) a vices es multo similar a un lingua primarimente romanic como le interlingua.

---

Derecto de autor © 2024, R. Harmsen, tote derectos de copia reservate, all rights reserved.