15–
In deze uitzending van Pauw en Witteman (ik schreef er in heel ander verband eerder over) sprak Jeroen Pauw de voornaam Naema (van gast Naema Tahir) eerst terloops (0m03s) en later nadrukkelijk (0m19s) uit als (als Nederlands te lezen) ‘Naa-ee-maa’.
Dat vond ik vreemd. Als lettertjes-, klanken- en talenfanaat is voor mij namelijk meteen duidelijk dat je de letter ‘e’ in die naam op z’n Engels moet opvatten, als een Nederlandse ‘ie’ dus. Aldus herken ik er meteen de van oorsprong Arabische voornaam in die ook wel als Naima of Naïma wordt geschreven. Velen dragen die naam, o.a. voormalig GroenLinks-Kamerlid Naïma Azough.
Of Naema echt dezelfde naam is als Naïma neem ik zomaar aan, nagevraagd heb ik dat niet. De vorige keer dat ik zoiets brutaals deed bleek het later de voorbode van een hoop vervelende toestanden, dus daar begin ik niet meer aan. ☹ ☺ ☻
Dat je de ‘e’ in de naam Naema als Engels moet lezen wordt aannemelijk gemaakt door het feit dat Naema Tahir uit Engeland afkomstig is, met Pakistaanse ouders, dus mogelijk moslims, wat een zekere culturele link legt met de Arabische taal.
Ik meen me te herinneren dat Naema Tahir zelf eens op de televisie vertelde dat haar eerste of een van haar eerste talen het Punjabi was. Toen Osama bin Laden was doodgeschoten in Abbottabad gaf Naema Tahir (weer: als ik me goed herinner) commentaar op tv en sprak de naam van die stad uit op een manier die ik nazeggen noch onthouden kon, maar die erg authentiek klonk.
De Pakistaanse provincie Punjab omvat net niet Abbottabad, maar die stad ligt er wel vlak bij. Punjabi wordt daar niet gesproken, wel Hindko, dat er verwant mee is. (Ik had er nog nooit van gehoord, maar al lezend kom je nog eens wat te weten.)
Nederlanders hebben nogal eens de neiging Punjab uit te spreken als Poendjaap, vanuit de gedachte dat in vreemde talen de letter u wel (zoals in het Spaans en Duits) als de Nederlandse oe zal klinken. Maar dat is onjuist, want die ‘u’ moet je lezen de Engelse letter ‘u’ in woorden als ‘strut’, met de klinker die ook te horen is in woorden als ‘couple’, ‘lover’, ‘cover’, ‘front’.
In woordenboeken wordt die Engelse klinker meestal aangeduid met het fonetische teken ʌ (lijkt op een op z’n kop gezette v), hoewel dat onjuist is, want in het fonetisch alfabet van de IPA staat dat teken voor een andere klank, die meer naar achteren ligt.
Die Engelse spelling van Punjab zal ooit wel een poging zijn geweest iets plaatselijks a-achtigs of sjwa-achtigs aan te duiden. Punjab wordt dan ook ook wel geschreven als Panjab.
Toen ik een week of zo geleden vast wat in het rond las als voorbereiding voor dit artikel – dat ik toen al van plan was te gaan schrijven – zag ik tot mijn verbazing dat de naam Punjab niet stamt uit een van de talen daar ter plekke, maar uit het Perzisch (Farsi). De lettergreepopsplitsing is niet Pan-Jab maar Panj-Ab en het betekent ‘vijf water’. Vijfstromenland dus, naar de vijf rivieren die erdoor lopen.
In Arabisch schrift: پنجاب of los van elkaar gehaald پنج آب (in de voor het Farsi gebruikte variant, met extra letters, zoals de پ voor de p die in het Arabisch niet voorkomt en waar dus ook geen letter voor was).
Farsi is, net als Punjabi, Nederlands, Engels, Duits, Spaans, Russisch, Grieks, en noem maar op, een Indo-Europese taal. Al die talen zijn verwant.
En hoewel Farsi en Nederlands slechts heel in de verte familie zijn (gemeenschappelijke voorouder duizenden jaren geleden; hoeveel duizenden, daar zijn de geleerden het niet over eens), je kunt die verwantschap aan dit voorbeeld nog steeds zien. Een p of een f/v zijn verwante klanken, beide bij de lippen uitgesproken. De n in ‘panj’ is in het Engels en Nederlands weliswaar zoekgeraakt, maar in het Duits (fünf) en Spaans (cinco) zie je ’m nog wel.
Meer over die etymologie hier.
Ab zou op het eerste gezicht verwant kunnen zijn met Latijn aqua, en met riviernamen Aa (mogelijk ook in de plaatsnaam Breda, van Brede Aa), Ee en IJ in het Nederlands. Dit Wikipedia-artikel vertelt er meer over. Zie ook Engels ea.
Maar het Perzische woord heeft toch een andere achtergrond dan ik dacht. Het is namelijk verwant met ons woord oever. Ook wel een logische link, als je het eenmaal weet.
De Arabische voornaam Naïma – in Arabisch schrift als نعيمة geschreven – hangt samen met de wortel n-ʕ-m.
Het bekende woordenboek Arabisch-Engels van Hans Wehr en J M. Cowan geeft voor de basiswerkwoorden van die wortel, naʕama en naʕima, als betekenissen: “to live in comfort and luxury, lead a life of ease, lead a comfortable and carefree life, to be delighted, be happy, be glad” enz., het gaat nog een hele tijd door. Een prettige, positief gestemde wortel dus.
Het woord dat het dichtste bij de naam komt, maar zonder de vrouwelijke uitgang -a(t), is naʕi:m. Als zelfstandig naamwoord wordt dat in genoemd woordenboek vertaald als “amenity, comfort, ease, happiness, felicity”, en als bijvoeglijk naamwoord als: “gentle, tranquil, peaceful”.
Hier in Wikipedia staat als betekenis van de voornaam “tranquil, at ease”.
Arabisch en Hebreeuws zijn verwante talen, hoewel ze al een jaar of drieduizend geleden uiteen gegaan zijn. Zouden Hebreeuwse namen als Naomi en Noemi verwant zijn met Naïma? Deze Duitse Wikipedia-pagina suggereert dat wel. De letters ervan in het Hebreeuwse schrift, ןעמי, komen wel overeen met de Arabische. De betekenis is wel wat anders, hoewel verwant: “pleasantness” of in het Duits “angenehm, erfreulich, liebenswürdig”
Waarschijnlijk dus dezelfde wortel. Ik dacht nog even aan de mogelijkheid dat de Hebreeuwse naam verwant zou zijn met de Arabische wortel n-gh-m, die bestaat, maar “to hum a tune” betekent. Niet zinnig, dus geen aannemelijke connectie.
Etymologisch had het gekund, omdat de Proto-Semitische ع en غ (hier even weergegeven in Arabisch schrift) in het Hebreeuws zijn samengevallen tot ع, net zoals ح en خ beide ح geworden zijn. Zo is het gekomen dat de Arabische naam Gaza in het Hebreeuws ʕaza luidt.