Dit artikel is een vervolg op Geen handdruk: neerbuigend?. De meest amusante en interessante leesvolgorde is om eerst daar te lezen en dan pas hier.
; online gezet 7 juni
Medio maart dit jaar maakte ik een notitie, n.a.v. een tweet van Sophie in ’t Veld, om een artikel te schrijven dat later dit bleek te worden.
Het artikel in Elsevier waaraan zij refereerde had ik toen wel aangeklikt en vluchtig ingekeken, maar niet echt gelezen.
Mijn artikel schreef ik tijdens een kampeervakantie met pen en papier (bestaat dat nog? ja, toch wel!) omdat ik wel een laptop mee had, maar ik niet altijd beschikte over elektriciteit (en een computeraccu houdt het maar een uur of anderhalf vol) en Wi-Fi®. Ik kon dus het Elsevier-artikel niet nalezen.
Op 31 mei had ik genoemde faciliteiten tijdelijk wel en ik tikte achter een tafeltje in een recreatieruimte (het was toch rotweer) alvast wat tekst in. Toen viel me iets op.
Ik bewaarde een werkkopie op schijf van de tekst uit het artikel in Elsevier zodat ik nu op 5 juni (weer zonder internetverbinding maar wel met stroom) meer kan citeren dan ik toen deed:
“De docent Nourdin Belhadi
van de Hogeschool van Amsterdam (HvA) die vrouwen
geen hand wil geven, gaat niet meer aan het werk
op de school. Volgens het bestuur van de
onderwijsinstelling is een terugkeer van de
Belhadi geen 'reële optie' meer.
[...]
Belhadi weigert vrouwen vanwege zijn islamitische geloof de hand te schudden.
[...]
De docent bedrijfseconomie heeft eind vorig jaar,
na een bedevaartsreis naar Mekka, besloten vrouwen
geen hand meer te geven.
Het bestuurscollege van de school had hier geen
bezwaar tegen, omdat Belhadi vrouwen wel wilde
begroeten met een buiging.
Collega's en studenten van de man, hadden wel
problemen met zijn keuze.[...]”
Belhadi wil dus alleen mannen een hand geven ter begroeting maar maakt voor vrouwen een buiging. Een m.i. significant gegeven!
Tussen 17 maart en 28 mei 2011 zat ik al eens te peinzen over dat woord ‘neerbuigend’. Je zou het afgeleid kunnen denken van een transitief of een intransitief werkwoord ‘neerbuigen’.
In het tweede geval (intransitief, niet overgankelijk) buig je zelf neer, je maakt je iets kleiner, betuigt daarmee respect en eerbied jegens degene tegenover wie je de buiging maakt.
In het eerste geval (transitief ofwel overgankelijk werkwoord) buig je niet zelf, maar je doet iemand anders buigen, m.a.w. je verlangt of verwacht dat een ander zich kleiner maakt dan jij, om daarmee respect en eerbied tegenover jou uit te drukken.
De figuurlijke betekenis van ons Nederlandse woord ‘neerbuigend’ hangt duidelijk samen met het transitieve werkwoord. De buiging waarmee Nourdin Belhadi voorstelde vrouwen te zullen begroeten (of misschien deed hij het ook al) daarentegen was intransitief: hij buigt zelf.
De formulering van Sophie in ’t Veld
in haar tweet:
“[...]
Zouden nu alle mannen die neerbuigend doen tegen
vrouwen vertrekken?”
is meerduidig. Op het eerste gezicht lijkt de
figuurlijke betekenis bedoeld te zijn, dus
transitief, negatief tegenover de vrouw die
Belhadi geen hand wil geven, en dus
afkeurenswaardig.
Maar de formulering past ook bij Belhadi die letterlijk ter begroeting voor een vrouw buigt, een buiging voor haar maakt, zoals hij volgens het Elsevier-artikel bereid was te doen.
Heeft Sophie in ’t Veld in haar tweet een woordgrap willen maken? Zo ja, dan is ze helemaal niet zo negatief over het handenweigeren, heeft ze daar net als ik wel begrip voor, maar speelt ze met de dubbele betekenis van het werkwoord ‘neerbuigen’.
In dat geval heb ik de clou van haar tweet helemaal gemist, en komt mijn vorige artikel volledig op losse schroeven te staan.
Het zou heel goed zo gegaan kunnen zijn, met een snel oordelend en niet altijd even snaps type als ik.
Toen ik me 31 mei deze mogelijkheid realiseerde, besloot ik mijn eerste artikel (inmiddels vrijwel voltooid) toch ongewijzigd (op kleine correcties en toegevoegde tussenkoppen op niveau 3 na) te publiceren en mijn misverstand later in een afzonderlijk artikel te corrigeren. Zo ben ik dan ook wel weer. Als ik een keer bot en dom ben en mensen helemaal niet snap, dan ga ik niet verbergen. Liever maar voor de dag ermee.
Maar toch, toen al twijfelde ik aan deze interpretatie en nu nog steeds. Een andere tweet, van Sophie in ’t Veld luidde namelijk:
“@VeggenteRay we hebben geknokt voor respect en gelijke rechten. In de vorm van een fatsoenlijke begroeting, en nog een miljoen andere dingen”
Ik weet niet of dit over hetzelfde onderwerp gaat, ook al omdat ik niet kon vinden op welke mededeling van de mij onbekende VeggenteRay het een reactie is.
De tekst lijkt erop te wijzen dat Sophie in ’t Veld handenschudden een fatsoenlijke begroeting vindt (vind ik, als westerling en niet-moslim uiteraard ook), maar ook dat zij de door Belhadi voorgestelde buiging, als vervanging ervan in het geval dat de begroete persoon een vrouw is, niet fatsoenlijk vindt.
Maar als dat zo is, dan kan ik haar formulering: “[...] mannen die neerbuigend doen tegen vrouwen [...]” helaas niet anders interpreteren dan als een opzettelijke verdraaiing en een valse voorstelling van zaken.
Want wat is de situatie?:
Belhadi probeert een in zijn ogen fatsoenlijke begroeting van vrouwen te bedenken die past bij zijn interpretatie van zijn islamitisch geloof. (Ik denk zelf dat het eerder om cultuur en seksuele moraal gaat dan om geloof, maar dat terzijde.)
Die in zijn ogen fatsoenlijke begroeting wordt een buiging: hij buigt zich iets neer voor een vrouw, maakt zich kleiner, betuigt dus achting, eerbied en respect. Sophie in ’t Veld verdraait dat via een woordspelletje tot “[...] neerbuigend doen [...]”, alsof Belhadi de vrouw wil laten buigen, hij zich boven haar voelt staan, zich meer of beter voelt dan zij, haar wil vernederen.
Precies het omgekeerde van wat bedoeld is! Ik hoop niet dat ze het zo bedoeld heeft. Als het wel zo is, vind ik het heel kwalijk.
Ik vraag me trouwens wel af hoe vaak het in de praktijk voortkomt, dat mensen elkaar de hand schudden, op een hogeschool (instituut voor hoger beroepsonderwijs). Samenhangend daarmee vraag ik me af hoe problematisch het is als iemand daar iets andere gewoonten of principes bij hanteert dan de rest. Zo problematisch dat de betreffende docent per se niet kan terugkeren?
Ik zit hier op een camping in Frankrijk, in de Elzas. Alle aanwezigen (gesignaleerd: Fransen, Duitsers, Denen, Belgen, Italianen, Nederlanders) begroeten elkaar vriendelijk en fatsoenlijk, maar handen heb ik daar nog niet aan te pas zien komen. Bij het tegenkomen op paden of bij het toiletgebouw wordt er geknikt en meestal ook een groetwoord gezegd in een gegokte of passende taal (bonjour, môgge, morje (o nee, dat was in Luxemburg), (guten) Morgen). Soms wordt er een gesprek aangeknoopt, maar ook dan is het niet gebruikelijk om elkaar een hand te geven.
Ja, op een terrasje aan een dorpsplein gisteren, toen liep er een kennis van drie mannen aan een tafeltje voorbij. Hij schudde ze snel alle drie de hand (met een lichaamstaal die on-Nederlands was, moeilijk uit te leggen, je moet het zien), zei nauwelijks iets, en liep weer door.
Ik wil maar zeggen, de codes zijn subtiel en gecompliceerd, maar het is zeker niet zo dat de enig juiste, fatsoenlijke begroeting altijd per se een handdruk moet zijn. Ook in onze westerse cultuur of culturen niet.
Dus waarom moet dan meteen de arbeidsverhouding als fundamenteel verstoord worden beschouwd, zodra iemand het waagt een buiging te maken en geen hand te geven? Zijn we in Nederland dan niet heel erg star en onverdraagzaam geworden? Mag ik hier het woord ‘afglijden’ gebruiken of is dat overdreven?
Ik citeer nogmaals een stukje uit het artikel in Elsevier
“De docent bedrijfseconomie heeft eind vorig jaar, na een bedevaartsreis naar Mekka, besloten vrouwen geen hand meer te geven. Het bestuurscollege van de school had hier geen bezwaar tegen, omdat Belhadi vrouwen wel wilde begroeten met een buiging. Collega's en studenten van de man, hadden wel problemen met zijn keuze.[...]”
Ik vraag me toch af hoe dat zit met die docenten. Hoe vaak schudden ze andere docenten dan Belhadi dan de hand? Ik ben mijn hele leven al vertrouwd met de Nederlandse mores, heb nooit ergens anders gewoond, en ik vermoed dat handenschudden tussen collega’s op het werk in de praktijk tamelijk zeldzaam is.
Als de weigering van Belhadi om iets te doen wat toch al vrijwel nooit iemand doet, reden is waarom de andere docenten vinden dat hij weg moet, dat er niet meer met hem valt samen te werken; is er dan niet iets heel ernstig mis met de verdraagzaamheid en het aanvaarden van verscheidenheid in de Nederlandse samenleving?
Ouders en docenten dan? Als er een spreekuur is waarbij ouders door een docent ontvangen worden om over de studievoortgang van hun kind te spreken, ja, dan worden er volgens de Nederlandse gewoonte handen geschud. Dan zou Belhadi dus zijn eerbiedige buiging van stal moeten halen. Maar hoe vaak komen zulke spreekuren voor? Een hogeschool is voor studenten die al havo of vwo hebben afgerond, dus van 17 jaar of ouder. Bijna al volwassenen.
Docent en student? Bij klassikaal onderwijs of colleges is handenschudden bij mijn weten niet gebruikelijk. Misschien wel bij een individueel gesprek over een studiekwestie. Ook daar dan dus weer de beleefde buiging van Belhadi in het geval dat het een vrouwelijke student betreft.
Alles bijeen zijn er dus m.i. maar weinig situaties waarin de door velen kennelijk zo aanstootgevende buiging als vervanging van de door Belhadi liever vermeden handdruk toepassing vindt. En toch is dat reden waarom “[vV]olgens het bestuur van de onderwijsinstelling [is] een terugkeer van de Belhadi geen 'reële optie' meer is. [...]”
Is dat niet erg raar en overdreven? Mag ik hier het woord Berufsverbot gebruiken, of gaat dat te ver? Ik kan het toch moeilijk anders zien dan dat hier iemand om zijn geloof, en daarmee samenhangende begroetingscodes, gedragsinterpretaties, het werken onmogelijk wordt gemaakt. Volgens onze grondwet is dat verboden discriminatie.
Let wel, als mijn hypotheses (de ene, de andere of beide) juist zijn, dan hebben we hier niet te maken met iemand die de kernwaarden van onze maatschappij afwijst. Integendeel, hij deelt ze: het is goed om anderen met vertrouwen, respect en achting tegemoet treden.
Het verschil zit alleen in: hoe interpreteer je gedrag, wat beschouw je als beleefd en respectvol?
En zo iemand mag dan daarom in onze maatschappij geen baan hebben, terwijl hij verder wel alle kwalificaties bezit?
Nog vreemder is dat deze maatschappijvisie kennelijk (tenzij Sophie in ’t Veld alleen een woordgrap maakte) ook heerst in een naar eigen zeggen liberale partij als D66, en niet alleen bij een veel rechtsere en nationalistische partij als Trots op Nederland.
Rita Verdonk had jaren eerder ook eens een aanvaring met een imam die haar geen hand wou geven, en reageerde in wezen net zo als personeel en studenten van de HvA en als Sophie in ’t Veld: verontwaardigd.
Over de betekenis van de weigering werd ook toen – althans in mijn herinnering – niet gediscussieerd: iedereen in Nederland vindt kennelijk die verontwaardiging vanzelfsprekend.
Ik niet.
Zie ook Uitlegbrief; meer tweets, van 7 juni.
Copyright © 2011 R. Harmsen.
Alle rechten voorbehouden, all rights reserved.