28 en 30 mei, 2–; online gezet 7 juni
Twitter is niet mijn favoriete medium. Tweets zijn te kort en onsamenhangend om betekenisvol te kunnen zijn. Waar Twitter nog net wel geschikt voor is, is om aandacht te vestigen op langere stukken, met meer zinvolle inhoud, elders op internet.
Ik kijk daarom wel eens wat rond op Twitter. Op 17 maart 2011 zag ik deze tweet van 15:57 van D66-europarlementariër Sophie in ’t Veld:
“Handweigerende moslimdocent HvA keert niet terug http://dlvr.it/KbQRK. Zouden nu alle mannen die neerbuigend doen tegen vrouwen vertrekken?”
De korte link http://dlvr.it/KbQRK in haar bericht verwees naar een artikel in Elsevier, eveneens van 17 maart 2011. Enkele korte citaten daaruit:
“De docent Nourdin Belhadi
van de Hogeschool van Amsterdam (HvA) die vrouwen
geen hand wil geven, gaat niet meer aan het werk
op de school. Volgens het bestuur van de
onderwijsinstelling is een terugkeer van
de [sic; RH]
Belhadi geen 'reële optie' meer.
[...]
Belhadi weigert vrouwen vanwege zijn islamitische geloof de hand te schudden.
[...]
De docent bedrijfseconomie heeft eind vorig jaar,
na een bedevaartsreis naar Mekka, besloten vrouwen
geen hand meer te geven. [...]”
Sophie in ’t Veld vond haar interpretatie van het gedrag van de handweigerende docent, als neerbuigend tegenover vrouwen, kennelijk logisch, voor de hand liggend en vaststaand. Maar ik ben er helemaal niet zo zeker van dat haar inzicht klopt. Ik vermoedde een andere gedragsachtergrond en inmiddels heb ik nog een hypothese. Ik twitterde daarom terug (17 maart 2011, 16:19):
“@SophieintVeld Is dat wel neerbuigend? Of een door ons verkeerd opgevat signaal juist van respect? Letterlijk geen handtastelijkheden? ”
Zij reageerde meteen met deze tweet (16:20)
“@rudharcom euh....denk dat ik de vraag niet begrijp ”
Dat verbaasde mij dan weer heel erg.
Ik was zo naïef dat ik meende dat mijn korte aanduiding meteen voor iedereen duidelijk zou zijn, dat er helder uit bleek waar het meningsverschil zat en wat mijn tegenhypothese was. Ik dacht ook dat iedereen die hypothese allang zou kennen, dat ik niks nieuws vertelde.
Een foute calculatie dus van mij. Wat ik logisch, bekend en voor de hand liggend vind, behoeft toelichting. Ik had voor die uitleg geen tijd en beloofde die voor later. Ik twitterde dus:
“Verbazend. Misschien moet ik er dan maar eens een lang artikel over schrijven, om het uit te leggen. Notitie gemaakt.”
Nu ruim 2 maanden later is het zover.
Deze hypothese had ik nog niet tijdens de tweetuitwisseling, ze schoot me later te binnen terwijl ik nadacht over dit artikel.
Ik heb eens ergens gelezen, ik weet niet meer waar, dat de vorm van begroetingen vaak te maken heeft met wapens. Wie de rechterhand omhoogsteekt, met open handpalm, of de begroete persoon de open, lege rechterhand toesteekt om die te drukken, laat zien dat in die hand geen wapen zit. De groeter nadert dus met vreedzame bedoelingen. Reageert de ander met hetzelfde gebaar, dan zijn er wederzijds geen vijandige intenties en kan de ontmoeting, bespreking, onderhandeling, handelstransactie of wat het ook gaat worden, in vrede plaatsvinden.
Vanuit die achtergrond van het handenschudden als begroeting zou de weigering van een moslimman (of van welke andere man of vrouw ook) een vrouw de hand te schudden, kunnen voortkomen uit een traditionele, culturele opvatting dat oorlogvoeren een taak is voor mannen en niet voor vrouwen. Een vrouw draagt dan per definitie geen wapens en hoeft dat niet eerst te laten zien.
Een vrouw geen hand geven zou dan niet voortkomen uit een neerbuigende houding tegenover vrouwen, maar is een uiting van vertrouwen: een vrouw wordt bij voorbaat vertrouwd, een man wordt gewantrouwd, hij moet eerst maar eens laten zien wat hij in zijn schild voert.
Natuurlijk kunnen we vinden dat in een moderne maatschappij iemands geslacht niet bepalend hoort te zijn voor welke taken hij of zij mag uitvoeren. Ik vind dat ook. Maar zo’n opvatting is wel tamelijk recent, zeker wat het oorlogvoeren of militaire verdediging betreft. Toen ik in 1978/1979 in militaire dienst zat, gold de dienstplicht niet voor meisjes, en ik herinner me welgeteld één vrouwelijke beroepsmilitair.
De laatste jaren, nu de dienstplicht is opgeschort (maar niet afgeschaft) zijn er meer vrouwen in de krijgsmacht. Ik juich dat toe. Maar bij het interpreteren en begrijpen van gedrag op basis van eeuwenoude religieuze of culturele tradities van anderen, kunnen we beter niet uitgaan van onze tradities van enkele tientallen jaren oud, maar van wat ook in onze westerse maatschappij eeuwenlang de norm was.
Daarmee praat ik het gedrag van handenweigeraars niet goed. Ik zou ook liever zien dat iedereen iedereen, vrouw of man, beleefd en vriendelijk de hand schudt. Maar wel probeer ik via hypotheses beter te begrijpen wat iemand zou kunnen bezielen die een persoon van de andere sekse geen hand wil geven. Vanuit zulk begrip zou een dialoog kunnen ontstaan, en daaruit voortvloeiend zelfs gedragsverandering.
Nu dan de hypothese die ik al veel langer had, tijdens en voor de tweetuitwisseling met Sophie in ’t Veld op 17 maart 2011.
De betekenis van lichamelijke aanrakingen is divers: troostend, beschermend, ondersteunend (letterlijk of figuurlijk), feestelijk, joviaal, zegenend, beleefd begroetend, hartelijk begroetend; maar ook ... seksueel.
Normale mensen kennen de maatschappelijke codes en voelen situaties aan, en kunnen daardoor al deze betekenissen onderscheiden en geschikt toepassen en interpreteren.
Een troostende arm om een schouder kán soms, ook tussen een man en een vrouw, ook als die geen amoureuze betrekking hebben en die ook niet willen krijgen. Maar het hangt sterk van de situatie af en van de relatie tussen die man en die vrouw, van hoe goed en hoelang ze elkaar al kennen. Het is bepaald niet zo dat een man onbelemmerd aan de schouders van een vrouw mag zitten. Dat zou al snel worden ervaren als ongewenste intimiteit, als sexual harassment.
Zoenen op de wang (twee, drie of vier keer, dat schijnt per land te verschillen) wordt gewoonlijk als aseksueel opgevat. Deze begroeting wordt uitgewisseld, bijvoorbeeld bij een verjaardagsvisite, tussen mensen die geen seksuele relatie hebben, en die om allerlei redenen ook niet zouden willen hebben, bijvoorbeeld omdat zo’n relatie gezien de leeftijden pedoseksueel zou zijn of vanwege familiebanden incestueus. Maar zoenen op de wang betekent geen seks, dus niks aan de hand.
Maar we zijn niet consequent: in veel westerse culturen, ook in Nederland, zoenen mannen bij een begroeting geen andere mannen. Maar we hadden toch stilzwijgend afgesproken dat het geen seksuele betekenis had? Dan zou het toch ook man-man geen punt moeten zijn? Kennelijk speelt hier toch een angst voor een onbedoelde schijn van homoseksualiteit tussen mannen die geen homo zijn – of die er in elk geval niet voor aangezien willen worden.
Dit geldt ook weer niet overal: enkele dagen geleden zag ik n.a.v. de arrestatie van Ratko Mladić archiefbeelden waarop hij een mede-officier begroette met drie kussen op de wang. Dat is kennelijk de Servische gewoonte. (Of generaliseer ik nu?) Ik meen dat het ook in Rusland en Turkije niet raar wordt gevonden dat mannen onderling elkaar ter begroeting op de wang kussen.
Nu terug naar de handdruk. Die is aseksueel, hebben wij stilzwijgend afgesproken. Dus kan die tussen man en man, vrouw en vrouw, man en vrouw. Toch kunnen handen amoureuze betekenis hebben. Verliefde stelletjes (pubers of mensen die tientallen jaren bij elkaar zijn en nog of weer verliefd zijn) lopen soms hand in hand. Maar tussen ouder en kind, kind en kind, kan het weer vriendschappelijk en puur aseksueel zijn. En hand-in-hand lopen is weer iets anders dan elkaar de hand schudden.
We zien dat de maatschappelijke codes subtiel en ingewikkeld zijn. Maar wie ze kent kan ermee omgaan. De ongeschreven afspraken zijn niet voor alle tijden en alle landen gelijk.
Wij zien een handdruk als altijd en per definitie aseksueel. Wat nu als in andere culturen, bijvoorbeeld culturen van landen waar toevallig (of niet zo toevallig) veel mensen moslim zijn, een handdruk anders wordt gezien?
Tussen man en man is die daar misschien per definitie aseksueel, omdat homoseksualiteit in die culturen vaak als ongewenst, onnatuurlijk, ondenkbaar en onbestaand wordt gezien.
Tussen man en vrouw voelt met het dan misschien alsof een handdruk wel een seksuele component kan hebben, alsof het een ongewenste intimiteit is, een inbreuk op de lichamelijke integriteit van de vrouw, een oneerbare betasting.
Als die hypothese juist is, dan behandelt een man die een vrouw niet de hand wil schudden, haar niet neerbuigend. Hij weigert niet omdat hij haar een minderwaardig schepsel zou vinden. Integendeel, hij weigert uit respect voor haar, ter wille van haar eer als vrouw: hij wil haar niet ongewenst aanraken, omdat ze of maagd is of de vrouw van een andere man.
Omgekeerd, als een moslimvrouw niet de hand van een man wil schudden, dan doet ze dat – vanuit mijn tweede hypothese – niet uit neerbuigendheid, ook niet uit onderdanigheid, maar uit trots en uit zelfrespect. Ze wil namelijk blijven wat ze is: een nette, respectabele, zelfbewuste vrouw, die zich niet zomaar door allerlei mannen laat aanraken.
Sommige mannen, meestal fundamentalistische moslims, weigeren vrouwen de hand te schudden. Omgekeerd willen sommige vrouwen niet dat een man hen de hand schudt. Vanuit moderne westerse opvattingen (die ook ik aanhang) is dat onacceptabel, omdat er onderscheid wordt gemaakt op grond van sekse. Dat is discriminerend.
Sophie in ’t Veld stelde als vanzelfsprekend dat dit gedrag, indien van een man, neerbuigend is tegenover vrouwen.
Ik stelde twee hypothesen op ter verklaring van zulk gedrag. Volgens beide hypothesen is het niet neerbuigend. Volgens de ene is het een uiting van vertrouwen en volgens de andere van respect voor de fysieke integriteit en het seksueel zelfbeschikkingsrecht.
Europarlementariër Sophie in ’t Veld twitterde later nog (17 maart 2011, 18:37):
“@VeggenteRay we hebben geknokt voor respect en gelijke rechten. In de vorm van een fatsoenlijke begroeting, en nog een miljoen andere dingen”
Dat “we hebben geknokt” suggereert dat vrouwen die fatsoenlijke begroeting ook in westerse culturen eerst niet kregen en later door emancipatie wel. Ik betwijfel of dat historisch juist is.
Los daarvan, ook ik vind dat iedereen, ongeacht “godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook” recht heeft op een fatsoenlijke begroeting. Om dat te bereiken is het niet behulpzaam achter het weigeren daarvan voetstoots een negatieve motivatie aan te nemen, die er misschien wel helemaal niet is. Beter is het de werkelijke achtergronden te ontdekken, en die te confronteren met de gevoelens die veel niet-begroete westerse vrouwen hebben bij het niet begroet worden.
Dan zou kunnen blijken dat de kernwaarden gelijk zijn: wederzijds respect en vertrouwen! De verschillen zitten alleen aan de oppervlakte: bij de symbolische betekenis die we toekennen aan gedrag.
Copyright © 2011 R. Harmsen.
Alle rechten voorbehouden, all rights reserved.