In dit artikel geef ik enkele markante citaten uit een tv-interview van de Portugese publieke omroep RTP met de Portugees-Nederlandse schrijver José Rentes de Carvalho. Het interview is in het Portugees (logisch, want dat is de voertaal bij die omroep), reden waarom ik voor Nederlandse lezers vertalingen bijvoeg.
(Elders schreef ik al over de vertaling van een artikel over een foutje in een tekst onder dat interview.)
De interviewster is Carla Trafaria, haar woorden geef ik zo aan. De woorden van de geïnterviewde zien er ter onderscheiding anders uit.
| Begintijdstip | Citaat in het Portugees | Nederlandse vertaling |
|---|---|---|
1:07 |
Porque é que escolheu (*) viver em Holanda em 56? Eu não escolhi, foi o destino. Fui convidado para fazer um trabalho na embaixada do Brasil, por duas semanas, e fiquei há cinquenta e seis anos. |
Waarom koos u ervoor om in 1956 juist in Nederland te gaan wonen? Dat was geen keuze, dat was het lot. Ik werd uitgenodigd om een klusje te doen voor de Braziliaanse ambassade daar. Het zou twee weken duren, maar ik bleef er, nu al 56 jaar. |
1:47 |
Ainda, quando volta, ainda volta de carro? Eu, eh, desde há doze anos passo três meses em Amesterdão e três meses em Estevais (1), Mogadouro. Pois, a primavera e o outono cá, o verão e o inverno lá(4). Mas vem sempre a conduzir? Sempre a conduzir, há doze anos. Porque não o avião!? O avião não. É desagradável, tem sempre controlo, tem pouca possibilidade de trazer bagagem, e, nós somos um bocadinho como ciganos, e gostamos, o viajar é agradável, o recomendo. |
Als u terugkeert, gaat u nog altijd met de auto? Ik, eh, de laatste twaalf jaar breng ik steeds drie maanden door in Amsterdam en drie maanden in Estevais (1) bij Mogadouro. Dus de lente en herfst hier, de zomer en winter daar (4). Maar altijd rijden? Altijd rijden, al twaalf jaar. Waarom niet met het vliegtuig? Niet met het vliegtuig. Dat is niet prettig, je hebt altijd die controles, je kunt weinig bagage meenemen, en, wij zijn een beetje als zigeuners, we vinden dat prettig, ik kan het iedereen aanraden. |
2:27 |
Algo que
expliquei ontem: o facto de ter um blogue
implica, quer dizer, há um contacto entre o visitante
e [...] ??? [...] (2).
|
Iets wat ik gisteren al uitlegde:
het feit dat je een blog hebt, betekent, het wil zeggen,
er is contact tussen de bezoeker en [...] ??? [...].
|
6:10 |
Como vê a cultura em Portugal nestes dias, vamos ter uma capital europeia (3) da cultura que fica numa das zonas mais empobrecidas do país, não deixa de ser curiosa esse pormenor [...] |
Hoe ziet u de cultuur in Portugal in deze tijd, we krijgen straks een culturele hoofdstad van Europa (3) die ligt in een van de meest verarmde delen van het land, dat blijft toch een curieuze zaak, dit detail [...] |
Er is nog veel meer besproken in het interview, maar dat ga ik niet allemaal uitwerken, en waarschijnlijk zou ik anders ook buiten het citaatrecht in de auteurswet (van welk land eigenlijk?) treden. Misschien wordt het interview ooit nog eens ondertiteld op de Nederlandse tv uitgezonden?
Ik hoor niet dat ze echt zegt “Porque é que escolheu”, ik heb dat verzonnen om de vraag logisch te maken. Misschien zegt ze ook wel ‘porquê’ in plaats van ‘porque’? Daar schijnt een subtiel betekenisverschil tussen te zijn: porque vraagt naar een reden, een motief, een doeleind; porquê naar een reden.
Hoe dan ook, dat ik het niet hoor, is te verklaren vanuit de systematiek van de gecomprimeerde uitspraak die het Portugees van Portugal kenmerkt, en die de gesproken taal voor beginners erg moeilijk verstaanbaar kan maken. Ik heb er inmiddels niet zo’n last meer van, na erg veel radioluisteren, maar het is een (prettige!) worsteling geweest om zo ver te komen.
Over die compressie schreef ik eerder hier en hier (in het Engels).
Het komt erop neer dat alleen bepaalde klinkers lettergrepen vormen, maar de veelvoorkomende onbeklemtoonde klinkerfonemen /u/, /i/ en /1/ dat niet doen. (In de spelling zien ze er meestal uit als o, i resp. e.) De lettergrepen waarin niet-Portugezen zouden denken dat die klinkers staan, worden aan die andere vastgeplakt, met zeer korte en vaak gefluisterde klinkers, waardoor onnavolgbare opeenvolgingen van medeklinkers ontstaan.
Het stukje zin ‘Porque é que escolheu’ heeft daarom maar twee lettergrepen, één rond ‘é’ en één rond ‘eu’.
Mocht het toch ‘Porquê é que escolheu’ zijn, dan verandert dat weinig: de eerste lettergreep vormt zich dan rond de samengevloeide klinkers ê en é.
In eerdergenoemde Engelstalige uitleg citeerde ik al een soortgelijk voorbeeld: “Como é que te chamas?”, met slechts twee lettergrepen, één rond ‘é’ en één rond ‘châ’.
Estevais is het dorp in het noordoosten van Portugal, in de streek Tras-os-Montes (letterlijk ‘Over de bergen’, niet toevallig ook de titel van een boek van Gerrit Komrij), waar de familie van de schrijver J. Rentes de Carvalho vandaan komt, hoewel hij zelf in de stad Porto (althans in de zuidelijke tweelingstad of voorstad Vila Nova de Gaia) is geboren.
Het lukt me ondanks herhaald luisteren niet dit te verstaan. Maar dat ligt ongetwijfeld aan mij. Nog maar een jaar of 10 geleden verstond ik helemaal niks van gesproken Portugees, zelfs niet van heel heldere tv-journaals.
Ik denk dat interviewster Carla Trafaria hier doelt op Guimarães, want volgens de Wikipedia is die Noord-Portugese stad in 2012 culturele hoofdstad van Europa, samen met het Sloveense Maribor.
Ik vind de naam Guimarães extreem mooi (zowel visueel als qua klank), maar de stad zelf minder. Ik heb die twee maal proberen te bezoeken. Eenmaal met de auto vanaf een camping in de buurt (ik meen bij Felgueiras), maar door de onbegrijpelijke verkeerssituatie, met files, opbrekingen, onaffe nieuwbouwwijken en slechte bewegwijzering (navigatieapparatuur hadden we toen nog niet) ben ik uiteindelijk onverrichter zake teruggekeerd. Het centrum was niet bereikbaar, niet te vinden.
De andere keer was met de trein (een prachtige, moderne!) vanuit Porto. Dat ging beter. Maar Braga (een andere dag op dezelfde manier bezocht) vond ik mooier.
Hier en daar (Portugees: cá e lá) gezien vanuit het perspectief van Portugal, namelijk de studio waar het interview werd afgenomen. Vanuit Nederland gezien dus net andersom.
Dit interview op de Portugese tv was de eerste keer dat ik J. Rentes de Carvalho Portugees hoorde praten. Ik had hem jaren geleden wel eens in het Nederlands op de Nederlandse radio gehoord. Ook de Nederlandse taal beheerst hij uitstekend.
Zie ook dit vervolg.
Copyright © 2011–2012 R. Harmsen, alle rechten voorbehouden, all rights reserved