Maar weer eens een citaat van mezelf. In het licht van het nieuwe inzicht van 25 augustus 2010 is deze volgorde correct:
“Inmiddels, 3/4 september, is ook bekend dat deze formatiepoging definitief is mislukt.”
‘Mislukken’ is namelijk een onovergankelijk werkwoord (iets mislukt, maar je mislukt niet iets) dat wordt vervoegd met het hulpwerkwoord ‘zijn’ (je zegt: het is mislukt, niet: het heeft mislukt).
Het NOS-radionieuws op o.a. Radio 1 van 25 augustus 2010 om 8 uur ’s morgens, gelezen door Dorald Megens:
“Bij de commissie die het seksueel
misbruik binnen de Rooms-Katholieke kerk onderzoekt, zijn
tot nu toe ruim 900 meldingen binnengekomen.
[...]
De zaken die nog niet strafrechtelijk zijn verjaard, zijn volgens
Deetman op de vingers van één hand te tellen.”
Hetzelfde onderwerp en dezelfde taalstructuur als die ik op 2 maart van dit jaar al signaleerde. Ik vind het ook nu weer echt fout.
MAAR!! Is het wel echt fout??
Nu pas (ja, nu pas, na ruim 13 jaar!!) realiseer ik me dat er twee situaties te onderscheiden zijn: een passieve en een actieve. Bij het werkwoord ‘toestaan’ zien we de passieve vorm, bij ‘verjaren’ de actieve.
Dat komt doordat ‘toestaan’ een overgankelijk werkwoord is, d.w.z. het heeft een onderwerp en een lijdend voorwerp. Je kunt iets toestaan; dat iets is dan het lijdend voorwerp.
Maar je kunt niet iets verjaren. Iets verjaart. Iets is dan het onderwerp. Een lijdend voorwerp is er niet. Het werkwoord ‘verjaren’ is onovergankelijk.
Bij de voltooide tijd kan nu op twee manieren het hulpwerkwoord ‘zijn’ voorkomen.
Bij het overgankelijke werkwoord:
Actief, tegenwoordige tijd: ‘Wij staan het toe.’
Actief, voltooide tijd: ‘Wij hebben het toegestaan.’
Passief, tegenwoordige tijd: ‘Het wordt (door ons) toegestaan.’
Passief, voltooide tijd: ‘Het is (door ons) toegestaan (geworden).’
Bij het onovergankelijke werkwoord:
Actief, tegenwoordige tijd: ‘Het misdrijf verjaart na enkele jaren.’
Actief, voltooide tijd: ‘Het misdrijf is nu, jaren nadien, al verjaard.’
Als iemand schreef of zei ‘we weten dat het is toegestaan’ kon ik steeds mijn klassieke vraag stellen: “Wie heeft dat dan gedaan, dat toestaan?” Afhankelijk van de zinnigheid van het antwoord daarop, is alleen ‘is toegestaan’ mogelijk, of zijn zowel de volgorden ‘toegestaan is’ als ‘is toegestaan’ toegestaan.
Maar als iemand schrijft of zegt ‘het aantal zaken dat is verjaard’, dan mag ik NIET vragen “Wie heeft dat dan gedaan, dat verjaren?”!
De zin ‘Iemand verjaart een misdaad’ is namelijk niet mogelijk, het werkwoord is onovergankelijk, de misdaad verjaart zelf, de misdaad is het onderwerp, niet het lijdend voorwerp. De zin kan daarom niet passief worden.
Ik mocht mijn vraag dus niet stellen, maar stelde die wel. Dat is een beetje dom. De zin zoals vanmorgen op de radio uitgesproken was WEL correct. “Verjaard” kan worden opgevat als werkwoordsvorm, niet alleen als adjectief. Daarom zijn beide volgorden mogelijk.
De consequentie is dat bij een deel van de voorbeelden, die ik in de loop van al die jaren verzameld heb, mijn afkeuring onterecht is. Ik zal ze daarom nu allemaal nalopen, en bij de valse meldingen een verwijzing toevoegen naar deze uitleg.
Een tijdje later: bij het controleren van de voorbeelden ontdekte ik dat ik hetzelfde op 11 maart 1999 ook al had opgemerkt. Later was ik dat kennelijk vergeten en controleerde ik mijn voorbeelden er niet op. Slordig!
Het NOS-journaal van 13 augustus 2010 om 22:10, na het onderwerp over de kortsnuitzeepaardjes, vanaf ca. 08:15:
“Volgens een onderwijscontrole dekken de examens niet de hele lesstof. De agenten die afstuderen weten dat vooraf, en ze leren alleen de onderwerpen die in het examen aan bod komen. Agenten zouden daardoor niet zijn goed voorbereid op calamiteiten.”
Dat is geen Nederlands.
Maar het was een eenvoudige verspreking, en nieuwslezer Jeroen Overbeek verbeterde zichzelf meteen, hij maakte ervan “niet goed zijn voorbereid”. Tot zover niks aan de hand. Kan de beste overkomen. Vind ik helemaal niet erg.
Toch is het ook na de verbetering volgens mij niet goed, want bij deze volgorde gaat het over een handeling. Het is een passieve vorm. Ze zijn dus door iemand voorbereid. Door wie? Door de leraren. Door zichzelf kan volgens mij niet, want dan was de tekst geweest ‘Agenten hebben zich daardoor niet goed voorbereid op calamiteiten.’
Nu zullen die leraren ook vast wel een aandeel hebben gehad in deze MBO-opleiding, en zo hoort het ook. Maar het nieuwsbericht ging er nou juist over wat het aandeel van de agenten-in-opleiding zelf was, hoe ze hun zelfstudie, hun huiswerk aanpakten.
Dan kun je dus niet de werkwoordelijke, passieve vorm “zouden ze niet goed zijn voorbereid” gebruiken. ‘Voorbereid’ is hier geen voltooid deelwoord, geen werkwoordsvorm, maar een adjectief, dat niet een handeling maar een toestand beschrijft.
Daarom is alleen deze formulering correct:
‘Agenten zouden daardoor niet goed voorbereid zijn op
calamiteiten.’
Het NOS-radionieuws op o.a. Radio 1 van 17 juli 2010 om half 8 ’s morgens. Het ging over de gezondheidszorg in Noord-Korea. Volgens Amnesty International zorgelijk. Volgens de WHO viel het mee. Ik meende iets te horen als “De WHO zei dat de berichten zijn achterhaald”.
Bij naluisteren (journaal van 7 uur, half 8 en 8 uur) bleek de formulering anders te zijn: “De WHO noemt de berichten achterhaald”.
Dat is helemaal correct, met ‘achterhaald’ als adjectief dat niet in verband te brengen valt met de huidige betekenissen van het werkwoord ‘achterhalen’. Zo staan die woorden ook in de dikke Van Dale.
Zo zie je maar weer: als je scherp op een taalverschijnsel gaat letten, zoals ik in dit geval al bijna 13 jaar doe, dan loop je grote kans fouten te gaan horen die er niet zijn. Altijd scherp blijven en de bronnen checken.
“Haar beschuldigingen richten zich tegen twaalf jezuïeten, van wie er inmiddels zes zijn overleden.”
Dit vind ik echt een taalfout. Alleen ‘overleden zijn’ is hier correct.
Toevoeging 25-08-2010: maar zie actief/passief. Ik had in dit geval dus ongelijk.
Soms gaat de vooropplaatswoede wel heel ver. Op 2 maart 2010 schreef de NRC:
“Het aantal oud-leerlingen van het internaat in ’s-Heerenberg dat meldt misbruikt te zijn door salesianen is opgelopen tot vijftien. Tegenover NRC Handelsblad en de Wereldomroep noemen ze de namen van tien paters en twee broeders. Volgens de verklaringen gaat het om allerlei vormen van misbruik: van handtastelijkheden tot verkrachting. Het misbruik zou zich hebben voorgedaan in de periode 1959-1971, en zijn strafrechtelijk verjaard.”
‘Zou strafrechtelijk zijn verjaard’ zou ook al fout zijn, want wie heeft er dan zitten verjaren? Maar “zou zijn strafrechtelijk verjaard”, dat is volgens mijn taalgevoel gewoon ongrammaticaal. Dat kan je niet zeggen of schrijven in het Nederlands. Waarom het dan toch in de krant staat in mij echt een raadsel.
Of is niet ‘zou’ maar ‘zijn’ de persoonsvorm? Dat heeft een meervoudig onderwerp nodig, dus misschien is er dan iets weggevallen. Er had bijvoorbeeld kunnen staan ‘en de gevallen van misbruik zijn strafrechtelijk verjaard’. Dan was het een nieuwe hoofdzin geweest, niet een bijzin, zodat de volgorde dan goed was en zelfs de enige mogelijke.
Dit was kennelijk een tikfoutje, want inmiddels blijkt de zin veranderd, er staat nu:
“Het misbruik zou zich hebben voorgedaan in de periode 1959-1971, en is strafrechtelijk verjaard.”
Het misbruik is verjaard, andere zinsstructuur, zo is de zin correct. Ik neem dus mijn kritiek terug, maar laat die staan voor de historie.
Bovendien: zie actief/passief.
Copyright © 2010 R. Harmsen. Alle rechten voorbehouden, all rights reserved.