Le 8–
Piet Cleij moriva le 7 de januario 2015. Como nos, le enthusiastas, lo trovava importante conservar su materiales re interlingua, io arrangiava con su filio Vincent que le 28 de februario 2016 io colligerea cinque cassas de carton, con libros, photos, etc. Le idea esseva que io los irea transportar a Danmark, quando io viagiarea a Tisvilde pro le Incontro Nordic de interlingua, planate pro le 27 a 31 de julio 2016. Al fin del conferentia Thomas Breinstrup apportarea le cassas a su casa, pro guardar los in su subtecto. E assi illo ha de facto evenite.
Le 10 de junio 2016 io comenciava inventariar le material. Io remitteva un e-mail a Thomas Breinstrup con le inventariation del prime cassa. In illo es mentionate un libro “Variantes de le Lingua Internationale”, 1947, per le International Auxiliary Language Association (IALA) in Nova York.
Il habeva 3 exemplares identic in le hereditage de Piet, ergo io decideva mesme retener un. Iste libro io ancora habe e io va discuter lo in iste articulo.
Le libro contine traductiones de textos existente in varie linguas, a in quatro variantes de un lingua international, designate con le litteras P, M, C e K. In le sito web del UMI il ha anque un articulo super le libro.
Le idea original pro iste articulo que io ora scribe, era de dar critica. In su Manifesto de interlingua, que Alexander Gode lassava declamar in 1959, durante le 3tie Congresso de interlingua in Tours in Francia, sin mesme poter esser presente, il ha iste phrase:
“[...] il es un facto – e iste facto merita esser sublineate duo, tres, o quatro vices – que in le caso de interlingua le idea del utilisation del lingua in le communication international seque su existentia, durante que in le caso de esperanto le idea precede le construction del instrumento.”
E in le Introduction al IED il ha, in le original anglese:
“The criteria which determine what shall or shall not appear in the standardized international vocabulary are all concerned with words considered simultaneously as forms and expressions of meanings. Both the form and the meaning of a given word must have the required international range to assure the word of representation in the standardized vocabulary. Yet, while the problems arising in this connection are smoothly covered by a set of rules in so far as they are concerned with matters of form, the implications of the internationality of meaning are often delicate.”
In le traduction de Karel Wilgenhof isto es:
“Le criterios que determina lo que apparera o non apparera in le standardisate vocabulario international es omnes concernite con parolas simultaneemente considerate como formas e expressiones de significationes. E le forma e le signification de un date parola debe haber le requirite extension international pro assecurar al parola le representation in le vocabulario standardisate. Tamen, durante que le problemas que se presenta in iste respecto es commodemente tractate per alicun regulas in tanto que illos es concernite per considerationes super le forma, le implicationes del internationalitate del signification es frequentemente delicate.”
Io interpreta isto assi:
Io ja ha appercipite que le realitate es minus ideal. Tamen isto es le theoria e le methodo de interlingua. Le facto que in 1947 on poteva presentar quatro variantes de lo que plus tarde devenirea interlingua, e que le interlingua definitive de 1951 es identic a necun del variantes de 1947, pro me esseva prova que non solo in le construction de esperanto e altere linguas artificial, ma anque pro interlingua on ha prendite decisiones arbitrari.
On ha presentate le quatro variantes a 3000 personas in un sondage, un inquesta, e con le resultatos in mano, interlingua ha devenite un compromisso inter le variantes P e M, refusante le variantes C e K.
Le libro “Variantes de le Lingua Internationale” contine solo le textos, e un breve explication del pronunciation, ma nulle explication del natura del variantes, de como e pro que illos es como es. Io habeva un vage memoria de haber legite un tal explication in 2016, ma in 2023 io non lo trova in mi collection de libros e documentos super interlingua.
Il existe un explication, in francese, scribite per André Martinet, tunc le director del IALA. On recommendava leger lo solo post responder al lista de questiones del sondage (que io anque non trova). Felicemente le explication es in le sito del UMI: nam hic, pagina 1, pagina 2, pagina 3, pagina 4, pagina 5, pagina 6, e pagina 7.
Io pote leger francese, si lente- e attentemente. E de illo io ha vidite que mi critica non es justificate. Nam in le derivation del vocabulario international il ha duo criterios, que non sempre es reconciliabile: le etymologia, usante le idea del prototypos; e le relation inter le parolas. Derivar un lingua auxiliar ab linguas natural existente, naturalmente comporta un certe grado de irregularitate. Pro un lingua auxiliar on vole limitar e reducer iste irregularitate. Ma le question es: in que mesura?
Le variante P es strictemente etymologic e prototypic, que duce per exemplo a un parola ‘medesime’ (pagina 23, secunde bloco de texto), proque le italiano lo habe, con un base in le latino vulgar, e probabilemente le latino classic. Le variante M es anque etymologic, sed minus pharisaic, e seque plus tosto le majoritate incontrate in le linguas de controlo: francese ’même’, espaniol ‘mismo’ e portugese ‘mesmo’, dunque interlingua, in variantes P, C e K: mesme.
In le variantes P e M, le derivation de parolas intra le lingua es a vices complicate e irregular, e.g. in P ‘corrigere’ e ‘correction’, contra in K ‘korektare’ e ‘korekto’. Isto face le distantia de K al linguas natural plus grande que in P e M.
Vide anque le historia del IALA e de interlingua: 3 , 2 , 1 , per F.P. Gopsill e Brian C. Sexton, 1991.
Io cita ora un fragmento ab le paginas 1 e 2 del libro, del quatro variantes de 1947. Ma io adde un ‘variante’ I, nam le interlingua de 1951 e ancora de hodie. Vide anque le photo in le sito del UMI.
I Le Union Postal Universal, fundate in le anno 1874 P Le Unione Postale Universale, fundate in le anno 1874 M Le Union Postal Universal, fundat in le anne 1874 C Le Union Postal Universal, fundat in le annu 1874 K Le Uniono Postale Universale, fundate in le anuo 1874
I (mille octo centos septanta-quatro) pro coordinar le sys- P (mille octo centos septaginta-quattro) pro coordinare le sys- M (mille octe centes septanta-quatre) pro coordinar le sys- C (mil octe centes septanta-quatre) pro coordinar le sis- K (mil okt cent septi-quar) pro koordinare le sis-
I temas postal del diverse paises, esseva le prime P temas postale de le diverse pajeses, esseba le prime M temas postal del diverse paises, esseva le prime C temas postal del diverse paises, esseva le prime (unime) K temi postale del diverse paisi, estaba le une
I organisation mundial intergovernamental. Quando illo esseva P mundiale organisatione intergubernamentale. Quando ille esseba M mundial organization intergovernamental. Quando il esseva C mundial organisation intergovernamental. Quando elo esseva K mundiale organizo intergovernamentale. Quande id estaba
I formate, le problemas que lo confrontava pareva complexe P formate, le problemas que le confrontaba pareba complexe M format, le problemas que le confrontava pareva complexe C format, le problemas que lo confrontava pareva complexe K formate, le problemi kel konfrontaba id parecaba komplexe
I e difficile, ma su successo ha essite tan con- P et difficile, sed su successo habe essite sic con- M e difficile, ma su success have essit tan con- C e dificile (desfacile), ma su successe ha esset tan con- K e desfacile, ma sue suceso ha esta tan kon-
Pagina 2
I spicue que hodie su existentia nos pare perfectemente P spicue que hodie su existentia nos pare perfectemente M spicue que hoy su existentia nos pare perfectemente C spicu que hoi su existentia nos pare perfectemente K spikue ke hoi sue existo pareca a nu perfectemen
I natural. Nemo lo presta attention, e nos es in P naturale. Nemo le presta attentione, et nos son in M natural. Nullo le presta attention, e somos in C natural. Nulo lo presta atention, e somos in K naturale. Nulo a tio presta atento, e nu esta in
I nulle maniera surprendite que nos pote, excepte durante un P nulle maniera surprendite que nos pote, excepte durante un M nulle maniera surprendit que nos pote, excepte durant un C nul maniera surpriset que nos pote, excepte durante un K nule maniera surprizate ke nu pova, ecepte durante un
I guerra, mandar un littera a alicun loco del mundo, [...] P guerra, mandare un littera ad alicun loco de le mundo, [...] M guerra, mandar un lettera a alcun loco del munde, [...] C guerra, mandar un letera a alcun loco del mundio, [...] K guero, mandare un letero a alkune loko del mundio, [...]
Nos vide que le variante P ha sempre le extra syllaba, assi que multe parolas fini in -e. Unione, postale, universale, fundate, mille, coordinare, diverse, mundiale, organisatione, etc. Le variante M sovente non ha iste vocal e syllaba: union, postal, universal, fundat, ma tamen mille, diverse, prime, complexe, difficile. Certo il habera rationes pro illo, ma io non los ha investigate.
Le interlingua definitive de 1951 anque monstra un imagine mixte: union, postal, universal, coordinar, mundial, organisation, sed fundate, mille, diverse, prime, complexe, difficile.
Io sape que euphonia non es un factor valide in le philosophia e methodo de interlingua, ben que personalmente pro me illo ha un rolo importante in le appreciation de linguas. Comocunque me place le formas del interlingua de 1951 le plus. Io non sape proque. Forsan proque le espaniol, que io ha apprendite un poco, ja desde circa 1972, es similar in iste respecto. Le italiano, que io nunquam ha apprendite, ha plus formas con le extra syllaba.
Un forma como ‘fundat’, sin -e, me memora de interlingue / occidental, in le qual isto servi e como participio e como passato. Io lo trova succutente, non fluente como le espaniol e portugese ‘fundado / fundada’. Sed in le parolas unione, postale, coordinare etc., io trova le -e superflue e innecesse.
Isto es inconsequente e inconsistente, io lo sape. Ma illo es lo que io senti.
Le italiano es anque un belle lingua, e plus fluente que espaniol e portugese – specialmente le portugese de Portugal, o Prtgal como on la dice. Tamen iste ultime lingua es mi favorito personal. De gustibus non disputandum est.
Interlingua non ha un distinction inter parolas feminin e masculin, tamen substantivos pote finir in -o e -a, como in espaniol, italiano e portugese. Ma adjectivos non. Multe adjectivos fini in -e, con le desinentia neutralisate quanto al genere. Iste ultime characteristica pro me requireva alcun habituation. Ma ora illo me place. Anque que a multe adjectivos in -e pertine un adverbio in -o, e.g. multe e multo, certe e certo.
Exemplos de numerales e substantivos: octo, septanta, systema, existentia, anno, successo.
In le variante M, le substantivos anque esseva neutralisate a -e, illo non me place.
In le interlingua de IALA de 1951 un parola ‘et’ existe, ma es rarmente usate. Ma le variante P de 1947 lo usava sempre. Io mesme solo usa ‘et’ a vices ubi in nederlandese il ha ‘zowel A als B’, quando ambes es ver o valide, ‘et A et B’, ben que ‘e A e B’ es anque correcte.
In pagina 3 e 5, le secunde bloco, il ha un ‘ad’ pro illo que in altere variantes e in le standard de hodie es ‘a’. Un caso simile.
E in pagina 15, le 6e bloco del pagina, linea 25 del texto, il ha ‘aut’ pro ‘o’.
Le variante P habeva “nos son” ubi in nostre tempores on normalmente scribe ‘nos es’, ben que de facto ‘es’ es anque un forma irregular, ya ‘esse’ essente le conjugation regular del infinitivo ‘esser’.
Le variante M iva ancora plus lontan e habeva le forma somos, non solo como un conjugation collateral pro le prime persona del plural, ma mesmo, como in espaniol, portugese e italiano, alteremente que in francese e anglese, sin le presentia de un pronomine personal. Assi interlingua pro le verbo ‘esser’ esserea un pro-drop language, o plus correctemente null-subject.
Io me demanda si illo es correcte sub le ‘regula de un’ del grammatica, que dice que si in un del linguas de controlo manca un tracto grammatical, illo anque manca in interlingua. Pro ille ration interlingua non ha generes (feminin e masculin), e adjectivos de interlingua non monstra singular e plural como le substantivos: nam le anglese non ha iste tractos. In interpretar le regula de un, le resultato depende de si on vide null-subject como un tracto, o on reguarda le presentia explicite obligatori del subjecto como le tracto.
Alteremente dicite: es le pronomines le tracto, o lor absentia?
In le interlingua moderne, il ha sempre un subjecto, in le forma de sia un substantivo, sia un pronomine, sia un adjectivo o articulo que functiona como un substantivo. Exceptiones son rar.
Le variantes M e C de 1947 pro interlingua resimila un poco occidental / interlingue, e K sembla un poco como ido o esperanto. Pro comparar los io cita ora textos ex le “Souvenirs d’Enfance et de Jeunesse” per Ernest Renan, ab le paginas 46, 47, 49 e 51 del libro. Pro indicar le linguas io usa le codices ISO 639-1.
ia-M Io have nascit, o dea con le ocules azur, de parentes ia-C Yo ha nascet, o deessa con le ocules azur, de parentes ie Yo nascet, deessa con blu ocules, de
ia-M barbar, inter le bon e virtuos Cimmerios que ia-C barbar, inter le bon e virtuose Cimerios que ie barbaric genitores, che li Kimmerianes bon e vertuosi, quel
ia-M habita al borde de un mar sombre erissat de roccas ia-C habita al borde de un mar sombre erissat de rocas ie habita in li bord de un mare obscur, plen de roccas salient,
ia-M e sempre battit per le tempestas. [...] ia-C e sempre batet per le tempestes. [...] ie sempre battet de tempestes. [...]
Conclusion: interlingue-occidental ha certe similaritates con interlingua in le variantes M e C, ma tamen es multo differente.
ia-K Yo naskaba, o dea kon le okuli azure, de parenti barbare, io Me naskis, bluokula deino, de barbara gepatri, eo Mi estas, bluokula diino, naskita de barbaraj gepratroj,
ia-K inter le bone e virtuose Kimerii kel habita io que la bona e vertuoza Kimeriani, qui habitas eo ĉe la Kimmerianoj bonkoraj kaj virtamaj, kiuj loĝas borde de
ia-K sur le bordo de un maro sombre erisate de roki e io la bordo di maro obskura, herisata de rokaji, eo maro malhela, plena je elstariĝantaj ŝtonegoj,
ia-K sempre batate per le tempesti. [...] io sempre batata de sturmi. [...] eo ĉiam batata de l'fulmotondroj. [...]
Conclusion: ido e esperanto ha certe similaritates con interlingua in le variante K, ma tamen es multo differente.