4–
Technisch Weekblad, 5 september 2009:
“Windmolens de helft stiller.
[...]
Door zaagtanden op de achterrand van de bladen te plaatsen,
is het geluid van windmolens te halveren.”
Radio 1 journaal, 12 november 2009:
“Thalys-trein [...] blijkt maar
de helft van het geluid te produceren
[...]
dat maakt [...]
dat de ouderwetsere trein twee keer zoveel geluid
maakt [...]”
NRC, 29 december 2009:
“De tinnitustoon klonk na dat
jaar gemiddeld twintig procent zachter [...].”
De helft stiller? Twee keer zoveel? Twintig procent zachter? Wat is dat? Let wel, we hebben het over geluid.
Is “twee keer” het dubbele geluidsvermogen?
Maar dat is een verschil van slechts 3 decibel.
Maar net waarneembaar en zeker niet ervaren
als de dubbele geluidsterkte.
20% minder vermogen
is nauwelijks 1 decibel minder. Dat is bijna niet te merken.
Is “twee keer“ de dubbele geluidsdruk? Dat is een verschil van 6 dB. Ook niet indrukwekkend en evenmin door mensen ervaren als dubbel.
Of betekent “dubbel” dat het ene geluid 50 decibel is en het andere 100 decibel? Het ene is volgens Wikipedia een gesprek van mens tot mens, het andere een drilboor, beide op 1 meter afstand. Duidelijk niet slechts een verdubbeling. Het geluidsvermogen neemt toe met een factor honderdduizend, de geluidsdruk wordt ruim 300 keer groter.
Of betekent “dubbel” de overgang van 10 dB naar 20 dB? Het ene wordt wel omschreven als “bladergeritsel”, het andere als “een stille kamer”. Hierbij neemt echter het geluidsvermogen met een factor 10 toe, de geluidsdruk wordt ruim 3 keer zo groot. Ervaren mensen dat als dubbel? Geen idee.
Wat betekenen “dubbel” of “half” dan wél als het over geluid gaat? Ik zeg: helemaal niets. Het zijn verwarrende en onduidelijke aanduidingen. Maar zie onder.
Rond 1860 vond Ernst Heinrich Weber dat als een fysische impuls (zoals geluid) toeneemt met steeds dezelfde verhouding, de mens dat beleeft als constante verschillen. Weber werkte samen met Gustav Theodor Fechner, daarom wordt de Wet van Weber in het Engels ook wel de Weber-Fechner law genoemd.
Zulk gedrag van de menselijke zintuigen maakt het zinvol de magnitude van de fysische impulsen uit te drukken in logaritmische eenheden zoals de decibel (afgekort dB): een geluid met 10 keer zoveel vermogen als een ander geluid is dan 10 decibel harder. Een geluid van nog eens 10 keer zoveel vermogen (dus in totaal 100 keer dat van het eerste geluid) is nog eens 10 decibel harder, in totaal 20 dB.
Latere onderzoekers zoals Stevens stelden dat het toch allemaal wat ingewikkelder ligt. Hij formuleerde wat nu bekend staat als de machtsfunctie van Stevens. Nog weer later was daar ook weer kritiek op.
In feite is het kwantificeren van menselijke waarnemingen, het toekennen van getalletjes aan wat we ervaren, een wetenschap op zich geworden: de psychofysica of in het Engels de psychophysics. Er zijn diverse soorten meetschalen, zoals ook blijkt bij mijn derde mediavoorbeeld.
De sterkte van het geluid op zich, in wat voor eenheid dan ook, is niet het enige wat van belang is: het maakt ook uit wanneer dat geluid er is. Daarvoor bestaan ook eenheden, zoals de Lden (hier in Wikipedia).
Mijn oorspronkelijke idee was dat journalisten en politici het helemaal fout deden door niet consequent decibels te gebruiken. Ik zie nu in dat het allemaal wat ingewikkelder is, en dat wat de journalisten deden, namelijk overnemen wat de onderzoekers zelf samenvattend schreven, wel verantwoord is.
Ter afsluiting een voorbeeld uit 2007 waarin 3 dB
(althans 1 tot 4) wel duidelijk wordt gelijkgesteld
aan 2x vermogen:
Campagne
stillere banden van start (ook
hier):
“ ‘Het wordt de helft stiller op de weg…’ Met deze boodschap start vandaag de campagne die is gericht op het stimuleren van het rijden op stille banden. Op stille banden rijden, levert voor de omgeving één tot vier decibel minder geluid op.”
Technisch Weekblad 23 januari 2010, blz. 1, artikel IJsverlies Groenland 200 m3 per jaar:
“ ‘We zijn er in Delft in geslaagd om die ruis met meer dan de helft te reduceren en zo de metingen te verfijnen en de kwaliteit van de data te verhogen’, licht Wouters toe. ”
Zou dit ook een ruisvermindering, ofwel vergroting van de signaal-ruisverhouding, van slechts 3 dB zijn? Hoewel best moeilijk en dus knap om te bereiken, is dat maar weinig. Het geeft een heel ander gevoel van “de helft”.
Ik ga het dit keer niet nazoeken maar laat dat over aan de desgewenste zelfwerkzaamheid van de lezer.