Mist

23 mei 2014

Alsnog

Bij het opruimen gisteren van oude papieren die al 10 jaar of meer in een bakje voor af te handelen papieren liggen te wachten op afhandeling of recycling, vond ik de bladen waarvan bijgaande foto een deel van het eerste toont.
(klik voor vergroting in andere tab)

Poster Pepijn Hendriks herinner ik me wel. Het leek me een aardige jongen. Of man natuurlijk nu, 11 juni 2000 is al zo lang geleden. Ik heb hem nooit in het echt ontmoet, alleen virtueel. Hij studeerde in die tijd geloof ik nog. Of weer of ook.

Het bericht waarvan ik het printje maakte, is bij Google Groups niet terug te vinden, wel de overweging waarop het een reactie was. Mogelijk heeft Google (of voorganger Déjà News) het op verzoek verwijderd omdat er auteursrecht zit op de erin geciteerde tekst.

Dat oorspronkelijke artikel, getiteld “Das wollte ich net sagen!”, geschreven door Marion Huizing, stond namelijk op 9 augustus 1999 in het NRC. Het is daaruit nog altijd op te vragen, tegen een vergoeding van 29 eurocent (niet duur, vind ik) of gratis voor abonnees.

Ik had het bericht met het artikel indertijd uitgeprint en bewaard omdat ik toen al beweerde uit het Duits te kunnen vertalen, zodat het van belang was dat ik woorden herkende die in die taal net iets anders betekenen dan de gelijkende in het Nederlands. Hoe het toen was, weet ik niet meer, dat had ik dus uit tijdgebrek ook niet goed nagegaan. Maar nu ken ik ze vrijwel allemaal wel.

Dat is namelijk de grap van het amusante verhaaltje van Marion Huizing: het gaat over twee Nederlanders die denken zich in het Duits goed te kunnen redden, maar door ‘valse vrienden’, zoals men eerdergenoemd type woorden wel aanduidt, ontstaan allerlei hilarische misverstanden.

Hieronder zet ik, meer als inventarisatie voor mezelf maar u mag in een moeite door ook meelezen, een lijst met verwijzingen naar de online Duden, met wat commentaar van mij of korte citaten uit Van Dales een- of tweetalige woordenboeken. Daarmee verraad ik dus de clou van het verhaaltje. Dat is flauw, vandaar deze spoiler alert en mijn raad om eerst het stuk bij de NRC-site op te halen en daarna pas eventueel, zo nodig, mijn lijst te raadplegen.

Desgewenst bladeren

… verder omlaag …

Opsomming

Dose, betekenis 1 of 2. Nederlands: blik of blikje, ook voor bier. Een Nederlandse doos is in het Duits al naar gelang de situatie en precieze uitvoering een Schachtel, Dose, Büchse of Karton. Dat laatste dan met een al dan niet gelukte imitatie van een Franse neusklank aan het eind.

Kiste. In het nl: krat, in het nl-BE ook wel: bak. Ook het Duitse Kasten (der Kasten, enkelvoud, die Kästen (of ook Kasten), meervoud) kan die betekenis hebben.

Een Nederlandse kist is vertaalbaar, ook weer sterk afhankelijk van de context, als Truhe, Sarg, Kiste, Stiege, Kasten, Schalung, Verschalung.

schattig, in het Nederlands niet schattig maar schaduwrijk, lommerrijk. Schattig is in het Duits süß, goldig, schnuckelig, herzig, niedlich.

eng. Het Nederlandse woord kan ook de betekenis nauw, dicht op elkaar, dicht bij elkaar, krap, met weinig ruimte, hebben, maar meestal gebruiken we de verschoven betekenis naar, vervelend, onaangenaam, angstaanjagend.

deftig. Betekent voedzaam, stevig. Het Nederlandse deftig, in de betekenis voornaam, is in het Duits vornehm.

bellen. Bellen is blaffen, en klingeln (aan de deur) of anrufen (telefonisch) is bellen. Da’s een hele bekende.

brutal betekent bruut, lomp en gewelddadig. Brutaal is frech, unverschämt, vorlaut, kess.
(Frech wordt in het oosten des lands ook wel in het Nederlands (beïnvloed door Nedersaksisch dialect?) gebruikt.)
(Tussen Engels en Nederlands zit bij ‘bruta(a)l’ ook een duidelijk verschil, iets waarvan Nederlandse journalisten die internationale berichten verwerken, niet altijd op de hoogte zijn.)

Een Kleinkind is een klein kind, een kleinkind is een Enkel (voorbeeld: “Meine hundert Enkel spielen Cricket auf dem Rasen”, Peter Fox, Haus am See). Een enkel heet Knöchel, Fußgelenk, Fußknöchel, Sprunggelenk.

schlimm betekent in het Duits erg, slecht, niet schrander of pienter zoals het Nederlandse woord slim. Dat vertaal je met klug, schlau, gescheit, gewitzt, pfiffig. (De Duitse betekenis komt in het oosten van Nederland ook wel voor, mogelijk beïnvloed door Nedersaksisch dialect?)

böse betekent ook slecht, niet boos. Hoewel, soms toch weer wel, en böse kan de goede vertaling van boos zijn. Maar we gebruiken de woorden niet in precies dezelfde situaties en niet met dezelfde nuances. Raadpleeg een goed woordenboek voor de ingewikkelde details. Een site als Linguee kan ook verhelderend werken. (Meteen een ander voorbeeld daar van een valse vriend: neidisch betekent niet wat nijdig meestal betekent (namelijk heel boos), maar jaloers, afgunstig. Verwant in het Nederlands: haat en nijd, tot spijt van wie ’t benijdt.)

stur. Dwars, eigenzinnig, niet stoer, want daarvoor geeft het dikke vertaalwoordenboek van Van Dale de mogelijkheden stramm, kräftig gebaut, wuchtig, stämmig en stark. Maar geen van die mogelijkheden geeft volgens mij de tegenwoordig meest bedoelde betekenis, die ook in het verhaaltje bedoeld werd, goed weer. Er is ook nog de uitdrukking een stoer verhaal, dat is weer een beetje anders.

Tafel. Tafel betekent o.a. tablet of reep, terwijl tafel meestal Tisch is. Maar de details zijn weer veeeel ingewikkelder, raadpleeg goede woordenboeken.

nett betekent vooral aardig, maar artig is netjes, beleefd. De vele betekenissen van Nederlands ‘net’ zijn in het Duits op zeer veel verschillende manieren weer te geven.
In het sterk met het Nederlands verwante Afrikaans wordt het woord ‘net’ trouwens ook vaak net anders gebruikt dan bij ons, en in het Fries betekent het ‘niet’, vandaar de bekende grap over watersport bij de Friese meren, « ’t ken net ». Bij een sluis. Boink.

Titel?

Hoe kwam je nou aan de titel, zult u misschien willen weten?

Dat was de draadnaam in de Usenet-discussie die de aanleiding voor mijn lijst vormde. Mist betekent in het Duits mest en niet Nebel. (Figuurlijk ook troep of nonsens.)

Rond 1986, toen ik eens drie maanden lang vier dagen in de week in Paderborn werkte en ik dus op maandagochtend vroeg kwam aangereden, heb ik dat in gesprekjes over het weer onderweg waarschijnlijk wel eens fout gezegd. Maar ze begrepen me wel en ik had de indruk dat ze ook niet erg van mijn verkeerde woordkeus opkeken. Mogelijk speelde hier ook weer Nedersaksische invloed mee, hoewel ik aldaar nooit iemand het plaatselijke dialect heb horen gebruiken.

Zie ook Gemakkelijk.