Rozen praten niet

1–5 oktober 2024

Gisela

Kwam ter sprake op een bruiloft waar ik was: As rosas não falam, door Gisela João. Ik had het nummer al vaag gehoord, maar kon, als min of meer zelfverklaard fado-expert, tot mijn schande de zangeres niet identificeren, en kende het nummer al helemaal niet. De muziek was zorgvuldig geselecteerd door het bruidspaar zelf. Zoals dat gaat bij een gezellige bijeenkomst wordt er door de gasten heel wat afgepraat, zodat je de muziek niet altijd optimaal hoort. Maar dat was niet de reden van mijn niet herkennen. Ik hoorde een wel bekende stem, maar kon er geen naam, ook geen gezicht aan koppelen. Dat heb je soms.

Toch weet ik wel wie Gisela João is, ik ben zelfs fan van haar, op basis van nummers als Meu Amigo Está Longe (‘Mijn vriend is ver weg’), en Vieste do Fim do Mundo (‘Je kwam van het eind van de wereld’).

Maar het nummer As rosas não falam was nieuw voor mij, of ik herinnerde me in elk geval niet het eerder gehoord te hebben. Maar, zo zag ik later in mijn verzameling muziekaantekeningen, dat heb ik wel, namelijk op 26 maart 2011 en 21 januari 2020. Daarover straks meer.

We hadden het erover dat het lied geschreven is door de Braziliaan Cartola (alias Angenor de Oliveira, 1908–1980, zie ik in de Wikipedia), en dat het ook op het repertoire (mooie uitvoering) staat bij Beth Carvalho (die laatste versie is een beetje vlak en ongeïnspireerd, vind ik). (Beth Carvalho niet te verwarren met Alcione.)

Tekst

Bij deze uitvoering van Cartola zelf staat de tekst erbij. Samenvatting: ‘Vol hoop klopt mijn hart, hoewel ik weet dat hij/zij niet bij me zal terugkomen. In de tuin beklaag ik me bij de rozen, maar die zeggen niks terug, geven alleen de geur af, die ze gejat hebben van jou.’

Opmerkelijkheden:

• “[...] sei que não queres voltar / para mim”, ik weet dat je niet wilt terugkeren / naar mij. Er staat “para mim”, niet “a mim”. Dat duidt – althans volgens mijn grammaticaboek over het Portugees van Portugal, maar ik vermoed dat het ook in Brazilië opgaat – op een langer verblijf, op een herstellen en voortzetten van de relatie, niet elkaar een keer weer zien om bij te praten en dan snel weer wegwezen. Maar dat dus sowieso allemaal niet, want de andere partij wil dat niet.
• “[...] Mas, que bobagem [...]”. Dat woord ken ik niet. Ik dacht aan een auto, een bobine, een spoel? In het Braziliaans Portugees blijkt het onzin, gekkigheid te betekenen, afgeleid van bobo, dat interessant genoeg via Suriname ook heeft geleid tot ons Nederlandse woord bobo, voor bondsbons, Engels football bigwig.
• “Exalam”, derde persoon meervoud van exalar, is makkelijker te herkennen als je er de h in denkt, die in het Portugees niet wordt uitgesproken en ook allang niet meer geschreven wordt. Misschien in de spelling van voor 1911 nog wel. In het Engels is die h er nog wel, in werkwoorden als inhale en exhale. Exalar is dus uitademen, uitwasemen, een geur verspreiden.
• “Roubam” staat in de tegenwoordige tijd, niet roubaram of roubavam, dus roven, stelen, overnemen, jatten, niet gepikt hebben enz. Met een bedoeling? Of misschien gewoon vanwege het metrum: de andere vormen zijn te lang.
• Valt me op dat Cartola in dat woord een tong-r probeert te gebruiken, die ik verder in Braziliaans Portugees nooit hoor voor de initiële / ‘dubbele’ rr (wel voor de enkele tussen klinkers uiteraard). In Portugal buiten grootstedelijk gebied nog heel gewoon, maar niet in Brazilië, dat ik weet – maar ik ben er nog nooit geweest en het is een heel groot land.

  Ouderwets? Of een speciaal optredensaccent, vergelijkbaar met Bühnendeutsch?

• Een parfum met rozengeur erin? Geschreven vanuit mannelijk perspectief naar een vrouw toe? (Homoseksualiteit werd in die tijd niet openlijk bezongen.) Of bestaan of bestonden er ook aftershaves die naar rozen ruiken? Cartola was een man.

  Deze tekst kan ook probleemloos door een vrouw gezongen worden zonder dat het grammaticale moeilijkheden oplevert. Dat is ook wel eens anders, bijvoorbeeld in Lugar Vazio.

• Een idee verwant aan dat praten tegen rozen zit in het nummer “De quem eu gosto / Nem às paredes confesso”, door Amália Rodrigues. Nee, dat is toch weer anders: “Van wie ik hou, zal ik zelfs aan de muren niet bekennen.”
• Verwant op het punt van hopen dat de ander terugkomt, is het door velen gezongen lied ‘Voltaste’, waarover ik in 2020 schreef. Of nee, ook dat is weer heel anders, daar veel ingewikkelder, tegenstrijdig en niet helemaal duidelijk. Maar wel interessant.

Meer uitvoeringen

Twee eerder door mij opgemerkte en genoteerde uitvoeringen van As rosas não falam: door Luciana Mello, en – een heel mooie, vind ik – door Emílio Santiago, met op 7-snarige gitaar Edmilson Capelupi, en op gitaar Edson Alves en Humberto Mirabelli.

Recent vond ik nog deze, een mooie uitvoering door Ventura Ramírez, met eigen, goed zichtbare gitaarbegeleiding, zevensnarig.

---

Toevoeging 12 oktober 2024

Het valt me nu pas op dat Gisela João “loucura” zingt waar in de oorspronkelijke tekst “bobagem” staat. Vast omdat haar Portugese publiek dat laatste woord niet begrijpt, omdat het specifiek Braziliaans is.