Op diverse plekken op Facebook doken vandaag verwijzingen op naar dit stuk in de Volkskrant. Er blijkt uit dat, anders dan sommigen denken, er bij de krant wel degelijk een flinke inspanning wordt geleverd om taal-, spel- en andere fouten zo veel mogelijk te voorkomen.
Verwant is het verslag 'Tikfouters' in het hol van de leeuw. De genoemde “tikfouters” zijn mensen die regelmatig taalcommentaar sturen naar een daartoe opengesteld e-mailadres van de NOS. Negen van hen werden uitgenodigd door diezelfde NOS die in hun ogen zo vaak fouten maakt.
Het werd een plezierige bijeenkomst, blijkt uit het verslag. Het doet mij goed te zien dat de NOS net als de Volkskrant positief omgaat met kritiek en daar juist voordeel uit haalt in plaats van die af te weren.
Tot zover het positieve nieuws. Terug naar voornoemd stuk Redactie vecht tegen taalfouten in de Volkskrant. Daarin zag ik iets wat ik toch een beetje raar vind. Ik citeer letterlijk (met schrapping van enkele woorden die voor mijn straks te maken punt niet relevant zijn):
“Anders dan sommige lezers vermoeden - 'werkte de spellingcontrole niet?' - is eindredactie bij de Volkskrant letterlijk mensenwerk. Het [...] systeem waarmee de krant wordt gemaakt kent geen gebruiksvriendelijke spellingchecker. Toen een redacteur het controlemechanisme vorig jaar een keer instelde, kwamen alle namen van Indonesische leiders verbasterd in de krant. Het leverde potsierlijke combinaties op als Probaat Subito en Sullige Bambini Yuko's, waar Prabowo Subianto en Susilo Bambang Yudhoyono had moeten staan. De meeste eindredacteuren wagen zich er niet aan.”
Ja uiteraard, maar zo gebruik je een spellingcontrole toch ook niet? Dat weet toch iedereen? Ik vind het een beetje vreemd overkomen dat professionele (eind)redacteuren dat kennelijk niet weten.
Maar goed, laat ik het positief benaderen en aannemen dat er ergens een misverstand is opgetreden, dat rondom de anekdote nog andere tekst stond die uit ruimtegebrek geschrapt is, waardoor de anekdote in de context een andere strekking lijkt te hebben gekregen die oorspronkelijk niet bedoeld was.
Opbouwend te werk gaan, dus geen kritiek, liever vertel ik hoe ik het doe en hoe het volgens mij moet.
Ik voer op alle teksten die ik schrijf en die naar buiten gaan, altijd een spellingcontrole uit. Ik ben freelance vertaler en waar mogelijk gebruik ik het vertaalgeheugenhulpmiddel DVX3 van Atril, dat een ingebouwde spellingcontrole heeft. Soms gebruik ik daarna (na export van de vertaalde tekst) ook nog eens die van Microsoft Word (2007, is mijn huidige versie). Twee keer controleren met twee verschillende tools vergroot de kans op niet over het hoofd zien van dat ene domme tikfoutje.
Bij wat ik voor mijn eigen website schrijf, gebruik ik alleen de controle van Word. Maar ik schrijf de teksten (zeer beslist en principieel) niet in Word, maar met een teksteditor, rechtstreeks in HTML. Ik schreef er dit over, ruim 15 jaar geleden al weer, dus details in dat stukje zijn verouderd, maar de principes blijven geldig.
In de Volkskrant staat “Het volgens eindredacteuren 'ultratrage systeem' waarmee de krant wordt gemaakt kent geen gebruiksvriendelijke spellingchecker.”
Dat vind ik nog geen reden om dus maar geen spellingcontrole te doen. De eenvoudige teksteditor die ik gebruik om HTML te tikken (mdiNotepad, maar het had ook gewoon Notepad alias Kladblok kunnen zijn) heeft daar ook geen voorzieningen voor. Maar als het stukje zo’n beetje klaar is, bekijk ik het in een browser (via een klein webserverprogramma op mijn Windows-computer), ik kopieer en plak de hele tekst naar MS Word en doe de spellingcontrole daar.
Inderdaad, een gevonden fout verbeteren kan dan niet meteen ter plekke – kan wel, maar heeft geen zin, want de gekoppiepeeste tekst die ik controleer, is een tijdelijke werkversie die ik niet bewaar. Ik moet dus bij een geconstateerde tekortkoming steeds terugschakelen (alt-tab) naar de leidende tekst, in de teksteditor.
Maar dat is geen probleem, omdat ik sowieso weinig fouten vind – hoewel Word denkt van wel.
Er stond “kwamen alle namen van Indonesische leiders verbasterd in de krant”. Ja, dat is nogal glad, dat krijg je als je een spellingcontrolefunctie zo maar zelf automatisch wijzigingen laat aanbrengen. Maar die optie zet je natuurlijk nooit aan!
(Dat zouden professionele redacteuren toch moeten weten? O nee, ik zou positief en opbouwend blijven.)
De teksten die ik schrijf, vooral de teksten die ik vertaal, zitten ook vol met namen en vaktermen die de spellingcontrole niet kent en voor mij ook niet hoeft te kennen. Dat betekent dat ruim 90% van de automatisch gevonden ‘fouten’ loos alarm is. Maar ik loop ze wel allemaal door en ik klik bijna alles weg met “Eenmaal negeren” of “Alles negeren”.
Dat laatste is nogal onduidelijk geformuleerd of vertaald door Microsoft, maar het betekent dat het betreffende woord, alleen voor de lopende controlesessie, wordt opgenomen in een lijst met goedverklaarde woorden, zodat het controleprogramma de ‘fout’ niet nogmaals signaleert als het woord verderop weer voorkomt.
Het grootste probleem hierbij is de neiging het wegklikken zo snel en automatisch te doen dat ik een wel terecht gemelde fout over het hoofd zie en die ook wegklik.
Spelfouten maak ik weinig. Als ik al eens meedoe aan het Groot Dictee der Nederlandse Taal maak ik ook tig fouten, maar dat komt doordat in zo’n dicteetekst de moeilijkheden statistisch veel geconcentreerder zijn dan bij normale tekst. Normale tekst is veel makkelijker correct te spellen, als je een beetje ervaring hebt en de Woordenlijst Nederlandse taal binnen handbereik houdt.
Spelfouten in werkwoordsvormen maak ik weinig, maar die vindt de computer meestal toch niet, want daarvoor is grammaticaal inzicht nodig, en dat is voor een algoritmische aanpak nog steeds te hoog gegrepen.
Blijft over: tikfoutjes. Twee keer een letter die maar een keer hoeft, letter weggelaten, per ongeluk de naastliggende toets geraakt, woordjes twee keer. Op een tekst van zeg 1000 woorden vind ik meestal toch wel een stuk of 5 van zulke fouten, met de spellingcontrole die er eigenlijk niet voor bedoeld is.
Een goed uitgevoerde spellingcontrole maakt kritisch overlezen niet overbodig! Dat moet ook, voor of na het controleren van de spelling. Meestal doe ik dat erna, zodat tik- en spelfouten me niet meer afleiden van onhandige formuleringen, vergeten woorden, verkeerde komma’s, noem maar op.
Nadeel van die volgorde is de kans dat ik in verbeterde formuleringen en verbouwde zinnen nieuwe tikfouten introduceer, die dan niet meer gecomputeriseerd gevonden worden. Dus eigenlijk moet de spellingcontrole helemaal aan het eind nog een keer. Dan alleen maar kijken of de tekst goed loopt en logisch van opbouw is.
Door mijn misschien onhandige werkwijze met losse teksteditor en browser moet ik bij die naleesslag voor correcties steeds heen en weer schakelen (alt-tab), waardoor ik het overzicht gemakkelijk verlies. Om die reden moet ik na die slag er eigenlijk nog een keer helemaal overheen, nu vrijwel zonder nog iets te wijzigen.
En datzelfde nog eens na een nacht slapen en volgende week opnieuw. Maar dat komt er meestal niet van. Waarschijnlijk daardoor gebeurt het regelmatig voor dat ik nog fouten vind in mijn eigen stukjes die al anderhalf, vier of veertien jaar online stonden.
Copyright © 2015 R.Harmsen. Alle rechten voorbehouden, all rights reserved