Dzabi?

WK 2010

Wereldkampioenschap voetbal 2010 in Zuid-Afrika. 3 juli 2010. Spanje tegen Paraguay. Live-uitzending op Nederland 1. Commentator: weet ik niet, nergens te vinden, uitzending staat ook niet op Uitzending gemist, iets met rechten misschien.

De scheidsrechter was Carlos Batres uit Guatemala. In Guatemala is Spaans de of een officiële taal, net als in Spanje en Paraguay. Iedereen op het veld kende dus dezelfde taal. Lijkt me handig. Er wordt heel wat afgeschreeuwd zo te zien.

Tsabie

Ik hoorde van de commentator af en toe een voetballernaam die mij in de oren klonk als Tsabie. Of zelfs Dzabie. Dacht ik bij een eerdere wedstrijd ook al eens gehoord te hebben. Ik begon me kwaad te maken, wilde in de rust meteen dit artikel gaan schrijven. Een klank ts komt namelijk in geen enkele in Spanje gesproken taal voor, en dz al helemaal niet. Dus iemand uit dat land KAN zo'n naam niet eens zo uitspreken al zou hij het willen! Hoe komt zo'n commentator dan bij zo'n waanzinnig foute uitspraak? Waar halen ze die onzin toch vandaan?

Rustig

Maar de rust was te kort en ik te moe om het artikel al te maken. Dus ik ging verder kijken naar de wedstrijd. Bij nader aanhoor zei de commentator eerder Sabie. Dat is al weer een stuk minder erg. Ik was niet kwaad meer en stelde het schrijven uit. Waarom maakt iemand zich ook druk over zulke totaal onbelangrijke details? Ik niet in elk geval, ik ben de rust zelve.

Even reseurtsjen

In die rust had ik wel in de Wikipedia gegoogeld. Ook was me al opgevallen dat er soms werd overgeschoten van ene Sabie naar een Sabie Alonso. Waren er dus twee spelers met zo'n naam?

Ik weet bijna niks van voetbal, volg hoogstens EK’s en WK’s, en dan nog niet alle wedstrijden en die wedstrijden dan vaak niet helemaal. Voetbalwedstrijden zijn namelijk bijna altijd erg saai. Pas tegen het eind, of aan het begin van de tweede helft, of in de verlenging, als de spelers wanhopig of moe of fanatiek zijn, dan gaan ze fouten maken, zodat chaosvoetbal ontstaat en dat is nogal eens boeiend om naar te kijken.

Xavi et alii

De spelers dus.

Multilinguaal Iberië

Terug naar Xabi en Xavi. De letter x komt in de spelling van het Spaans (eigenlijk: Castiliaans) (vrijwel) niet voor, maar wel in alle andere talen die op het Iberisch schiereiland worden gesproken: Portugees, Galicisch, Baskisch, Catalaans. Misschien ook in het Asturiaans en Leonees, dat weet ik niet precies.

Vroeger zat die x ook in de voorloper van wat nu het Spaans is, het Castiliaans. We zien dat nog in de naam Mexico, in Mexico México gespeld en in Spanje Méjico. Don Quijote was in de tijd dat het stuk over hem geschreven werd nog Don Quixote.

De uitspraak van de letter x was toen, en is in die andere talen nog, als Nederlands sj en Engels sh. Dat sherry met een sh begint is dus niet raar: de drank komt uit Jerez, vroeger Xerez geheten.

(In het Portugees kan de x behalve als sj ook nog als s, z, ks en gz klinken, maar daar hebben we het nu even niet over.)

Shabby?

Xavi blijkt dus van Catalaanse herkomst en Xabi Alonso van Baskische. De plaatselijke uitspraak is dan waarschijnlijk Sjabie. (Of hebben Catalaans en/of Baskisch ook een v-achtige klank die onderscheiden wordt van de b? Weet ik niet precies. Ook ik ga niet altijd op ALLE details in, vooral niet als me dat beter uitkomt.)

Ik zou het dan voor de hand vinden liggen om in het Nederlands ook Sjabie te zeggen. De Nederlandse sportcommentators hebben dat kennelijk niet overwogen.

Zouden ze zich richten naar hoe niet-Catalaans- of Baskischtalige Spanjaarden het zeggen? Hoe zeggen die het dan? Ik spreek nooit Spanjaarden en al helemaal niet over voetbal. Dus ga ik lekker speculeren.

In het Spaans komt geen klank als Nederlands sj voor. Dus van huis uit kunnen eentalige Spanjaarden die klank ook niet maken. Aan de andere kant, zo moeilijk is dat ook weer niet? Dus misschien zeggen zij ook wel Sjabie. Maar misschien inderdaad Sabie en dan heeft de voetbalcommentator een punt. (Daarom ben ik zo rustig nu: ik weet allang dat dit een ellendig langdradige manier is om te vertellen dat ik ongelijk heb, er weer niks aan de hand is en ik dus ook helemaal geen onderwerp heb.)

Guzmán

Aan de andere kant: zowel Xavi als Xabi zijn verkortingen van de voornaam Xavier, die in het ‘gewone’ Spaans ook bestaat, geschreven als Javier. Voorbeeldje: Javier Guzman. Zouden eentalig Castiliaanse Spanjaarden Xabi en Xavi dan niet eerder uitspreken als Chabie, met ch als in Nederlands chaos en cholera?

Ik weet het niet. Die sportjournalisten spreken nogal eens mensen uit allerlei landen. Maar meestal in het Engels, denk ik, en dan vragen ze het bovendien niet. Want uitspraak is niet interessant. Alleen voor mij, want het is mijn stokpaardje. Ieder zijn hobby.

Belofte maakt schuld

Ik had beloofd nog iets over Fàbregas te zeggen. De commentator bij voornoemde wedstrijd Spanje-Paraguay legde de klemtoon afwisselend zo'n beetje overal: FAbregas (soms), faBREgas (zelden), fabreGAS (vaak). Maar er staat toch duidelijk een accent in z'n naam (een graaf, op z’n Catalaans dus, geen kuut zoals in het Castiliaans). In die talen is zo’n accent (anders dan in Hongaars, Tsjechisch en Slowaaks) wel degelijk een klemtoonteken. Het is dus FAbregas en niks anders.

Gewoon even in de Wikipedia kijken, daar spellen ze namen meestal wel goed, zeker in de betreffende taal of een verwante.

Joeroegwee! Nee!

O ja, nu we het er toch over hebben (wie dan? nou ik dus!): Paraguay en Uruguay hebben allebei de klemtoon op de laatste lettergreep, omdat de y in het Spaans als medeklinker geldt, die niet onder de uitzonderingsregel voor s en n valt.

En het zijn GEEN Engelse namen, dus niet Joeroegwee, maar oeroeGWAAI en paraGWAAI. Is dat nou zo moeilijk? Kennelijk wel, want iedereen doet het altijd fout.

PS: Over Alves gaan we het niet hebben. Nee, nee, nee, namen noemen we niet.


Naschriften

De naschriften bij dit artikel zijn op 3 juni 2012 ter gelegenheid van de toevoeging van een nieuw naschrift verplaatst naar een aparte pagina.


Copyright © 2010–2012 R. Harmsen.