Kapitaaleis (II)

3–4 september 2012 (eigen vertaling uit het Engels)

Realistischer

Als illustratie van hoe de kapitaaleis werkt, presenteer ik hier een wat realistischer voorbeeld van een extreem vereenvoudigde bankbalans.

Alle bedragen zijn in miljoenen euro’s, of miljarden, of in dollars of ponden of wat u maar wilt. De bedragen doen er niet echt toe.

Waar het om gaat zijn de verhoudingen, in het bijzonder die tussen de risicodragende activa en het eigen vermogen van de bank. Dat eigen vermogen (het kapitaal) moet als buffer kunnen dienen, voor het geval dat de waarde van bepaalde activa op onplezierige wijze verandert. Daarom zijn er ingewikkelde regels waar uiteindelijk een minimum uitkomt voor het eigen vermogen van de bank.

Voorbeeld van een bankbalans

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Aandelenkapitaal		40
Reserves (ingehouden winst)		60
Kasreserves	100
Ingelegde gelden		800
Verstrekte leningen	700
Mortgage-backed securities (MBS)	100

In het voorbeeld bestaat het eigen vermogen uit het geld dat de aandeelhouders in de bank hebben geïnvesteerd (aandelenkapitaal, 40 miljoen) en dát deel van de winst dat door de jaren heen niet is uitbetaald als dividend, maar in de bank gebleven is als reserves (ingehouden winst, ingehouden inkomsten; 60 miljoen). 40 plus 60 is 100 miljoen aan tier 1-kapitaal.

Securitisatie

De risicodragende activa bestaan hier uit gewone leningen – dat is de kernactiviteit van een bank – en MBS’en. Dat zijn obligaties in SPV’s (special purpose vehicles, special purpose entities), waaraan andere banken soms hun hypotheekvorderingen verkochten, volgens een systeem dat securitisatie wordt genoemd.

MBS’en waren populair tot ongeveer 2007, toen plotseling iedereen zich realiseerde dat ze erg riskant konden zijn, zodat niemand ze meer wilde hebben.

In zo’n situatie kunnen boekhoudregels als GAAP en IFRS vereisen dat een afwaardering plaatsvindt. Dat betekent dat de boekwaarde van een bezit (activum) wordt bijgesteld zodat die meer overeenkomt met de echte marktwaarde.

Laten we eens aannemen dat de MBS’en van deze bank de helft van hun waarde verloren hebben. Dat leidt dan tot deze boeking:

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Mortgage-backed securities (MBS)		50
Herwaarderingskosten	50

De herwaarderingskosten zorgen voor een lagere winst of veroorzaken verlies, waardoor uiteindelijk het eigen vermogen afneemt. Hier geef ik het effect weer als genomen verlies, zodat het eigen vermogen (kapitaal) van 100 ( = 40 + 60) naar 50 ( = 40 + 60 − 50) gaat.

Nieuwe balans die dit weergeeft:

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Aandelenkapitaal		40
Reserves (ingehouden winst)		60
Genomen verlies	50
Kasreserves	100
Ingelegde gelden		800
Verstrekte leningen	700
Mortgage-backed securities (MBS)	50

Klopt de verhouding?

Voor de herwaardering bedroegen de risicodragende activa 700 + 100 = 800. Het eigen vermogen was 40 + 60 = 100. De verhouding is 100 / 800 = 12,5%, veel hoger dan de meestal geëiste 8%.

Na de herwaardering zijn de risicodragende activa 700 + 50 = 750. Het eigen vermogen is 40 + 60 − 50 = 50. De verhouding is 50 / 750 = 6,7%, veel lager dan 8%. Dus de bank zit in de problemen want ze voldoet niet meer aan de kapitaaleis.

Bail-out

De bank zou te redden zijn door een bail-out, waarbij de regering nieuwe preferente aandelen koopt of een achtergestelde lening verschaft.

Het idee is dat na een paar jaar de bank zo veel hersteld zal zijn dat ze de achtergestelde lening volgens afspraak kan aflossen, of dat de regering de aandelen geleidelijk op de markt kan verkopen tegen gunstige koersen.