22/
Om niet nader te preciseren redenen was mijn zoon deze week nogal eens op een vliegveld. Vroeger had hij nooit zo'n belangstelling voor vliegtuigen en vliegen, meer voor auto's, als ze maar snel zijn. Ik heb dat aangemoedigd, maar het zou vast niet anders gelopen zijn als ik dat niet gedaan had.
We hadden allebei als kind eens zo'n plastic vliegtuigje met niet-geprofileerde vleugels en een elastiekmotor. Ze vlogen maar zelden goed: het elastiek brak gemakkelijk, het afstellen van het roer was moeilijk zodat het ding alle kanten op vloog behalve de goeie, en uiteindelijk brak de staartbevestiging af.
Later heb ik als vader van jonge kinderen nog eens een heel simpel vliegtuigje (misschien 20 cm lang) gekocht, dat bestond uit twee simpele plankjes balsahout. Het werd afgeschoten met een katapult? Ik weet het niet meer zeker. Een succes was het niet, het vloog niet best, of het is uiteindelijk in een boom blijven hangen?
Ik herinner me dat we als lagereschoolleerlingen soms van een kast achterin de klas een boek mochten pakken. Ik had eens een nogal triest boek dat in Amsterdam speelde, iets met de Schreierstoren? Of Westertoren? De herinnering is heel vaag. Het zei me ook niks: ik had en heb weinig met Amsterdam. (Hoewel!?)
Maar er was ook een boek over luchtvaart, of over techniek,
of ik weet niet meer precies waar het hele boek over ging.
In elk geval stonden er plaatjes in van een
helikopter, met ook een uitleg van de
besturing. Er was een stuurknuppel zoals in normale vliegtuigen
voor het kantelen van het toestel naar voren, naar achteren en
links en rechts. Dit werkte door tijdens het draaien van de wieken
de helling (spoed) dynamisch te verstellen.
(Moet een tamelijk ingewikkeld mechaniek zijn; wat daarvan ik
toen al uit dat boek begrepen heb en wat later uit andere bronnen,
daar heb ik geen heldere herinnering meer van.)
Hing de helikopter
eenmaal iets voorover, dan trok de rotor behalve omhoog ook naar
voren, en zo kreeg het toestel snelheid.
Met de voeten werd de staartrotor geregeld, om de heli te laten draaien. Verder was er een handel als die van de handrem van een auto (latere auto's, of ook al de auto's van toen?). Trok je die omhoog, dan nam de spoed van de hele rotor toe. Met een draaiende beweging als bij een bromfiets gaf je dan ook meer gas, zodat je inderdaad omhoog ging.
(Wipipedia bevestigt dat het zo werkt. Er blijken ook namen voor te zijn: cyclic, collective, throttle. Die eerste twee namen zie ik vandaag voor het eerst, hoewel ze vanuit de uitwerking op de rotorbladen wel goed te begrijpen zijn.)
Ik had het als jongetje helemaal door hoe je zo'n ding bestuurde. Het leek me eigenlijk vrij simpel. Ik fantaseerde dat ik helikopterpiloot was en vrolijk met zo'n toestel rondvloog. In werkelijkheid heb ik nooit gevlogen. Het zal wel hondsmoeilijk zijn, denk ik achteraf.
Toen ik begin dertig was, en reserveofficier (dienstijd doorgebracht bij de verbindingsdienst) werd ik opgeroepen om in een weekje te worden omgeschoold tot iets bij de transportsector of logistiek of hoe het ook precies heette. In elk geval ging het over het organiseren en coördineren van wegtransporten voor het leger.
Daar hoorde ook verkennen bij. Dat zou in voorkomend geval in een
helikopter kunnen plaatsvinden. Dat gingen we dus een dagje oefenen
bij Schaarsbergen.
We vlogen met twee man mee met een piloot en moesten op de kaart
de route volgen. Vooraf kregen we kotszakjes mee. Overdreven, leek mij.
Het was warm en benauwd in die helikopter en we hadden warme uniformen
aan. Ik voerde braaf mijn waarnemingsopdracht uit. De piloot deed zijn
best en maakte prachtige bochten, waarbij we heel erg schuin hingen.
Hoort er allemaal bij.
Toen de opdracht er bijna opzat, maar de vlucht nog niet, en de piloot nog eens goed liet zien hoe mooi hij bochten kon vliegen, bleek het toch wel handig dat ik die kotszakjes gekregen had!
Een paar maanden na deze omscholingsweek werd ik eervol ontslagen, of althans mij werd gevraagd een rekest aan de koningin te richten in heel lelijke, ouderwetse en volgens mij incorrecte zinnen, opdat zij mij eervol uit de dienst zoude ontslaan. Waarom ze me dan eerst nog hadden omgeschoold heb ik nooit begrepen. Geldverspilling. Maar wel een leuke, interessante ervaring!
Naar deel 2
Raar woord eigenlijk, helikopter. In het Nederlands is het ingedeeld als he-li-kop-ter, zodat de lettergreep ‘kop’ klinkt als het gelijkluidende woord. Maar naar de afkomst heeft het woord de structuur he-li-ko-pter, zodat het eigenlijk hee-lie-koo-pter zou moeten luiden. Het Oudgriekse woord ‘pteron’ betekent namelijk ‘vleugel, wiek’ en ‘helikos’ is de genitief van ‘helix’.
In het boek ‘Kleurenvlucht’ (blz. 40/41) wordt het woord nog ‘hélicoptère’ gespeld, waarschijnlijk duidend op de toen nog in zwang zijnde Franse uitspraak, met de klemtoon op ‘ptère’.