, eigen vertaling van mijn Duitse artikel
Een paar dagen geleden, op 24-12-2009, zat ik rustig wat te lezen in een Portugees boek over airconditioning. Dat boek had ik op 24 mei 2004 gekocht bij een boekenstalletje aan de noordkant van het plein “Praça do Comércio” in Lissabon, de hoofdstad van Portugal.
Ik lees zulke boeken soms, enerzijds om te oefenen met de Portugese taal, die ik ondanks mijn rond 1976 (precies weet ik het niet meer) begonnen interesse nog altijd niet goed genoeg ken; anderzijds omdat een beter begrip van de fysische en technische grondslagen van de koeltechniek voor mij altijd nuttig blijft: ik vertaal regelmatig gebruiksaanwijzingen en dergelijke teksten over dat onderwerp, van Engels naar Nederlands, mijn moedertaal.
Het Portugese boek uit 1977 is een vertaling van een Amerikaans origineel uit 1972, dat zelf weer een bewerking is van een eveneens Amerikaans boek uit 1948/1951/1955. Google Books kent deze boeken, maar heeft de teksten nog niet gedigitaliseerd en gepubliceerd, misschien gewoon omdat nog niemand die moeite genomen heeft, of omdat de rechthebbenden geen toestemming hebben gegeven.
De bibliografische gegevens luiden:
De boeken zijn dus niet erg modern, dus beschrijven ze ook technologie die niet heel modern kan zijn. De principes van nuttige uitvindingen plegen echter niet zo snel te veranderen, dus het Portugese boek blijft voor mij nuttig en interessant.
Bij het lezen (ik lees zulke boeken meestal niet van voor naar achter, maar ik begin op willekeurige plekken) viel op bladzijde 67 mijn blik op de volgende zin:
“O que é um compressor de rotação?
O modelo típico consiste numa caixa cilíndrica que contém um veio cujo eixo é excêntrico em relação ao do cilindro; o eixo é ligado a um rotor com estrias radiais nas quais existem lâminas deslizantes apertadas contra as paredes exteriores por inércia ou utilizando molas.”
De woorden ‘veio’ en ‘eixo’ waren me niet geheel onbekend, maar ik was toch niet zeker van de precieze betekenis.
Ik had bij het lezen het Portugees-Duitse
woordenboek
van Langenscheidt bij de hand, omdat het licht is (350 g),
klein (15,5 x 10,5 x 3 cm) en tegelijk relatief uitvoerig
(“rund 45.000 Stichwörter und Wendungen”).
Daarin vond ik onder andere:
eixo = Achse; (TECN) Welle;
veio = (TECN) Welle.
De compressor heeft dus een as (als technisch onderdeel), waarvan de as (als wiskundig begrip, hartlijn, centerlijn, rotatieas) excentrisch is.
In de volgende zin had ik dan eerder nog een keer ‘veio’ verwacht dan ‘eixo’, maar er staat: “o eixo é ligado a um rotor [...]”. Kennelijk zijn de betekenissen (in het Engels: ‘shaft, axle’ tegenover ‘axis’) in het Portugees niet zo scherp gescheiden als in sommige andere talen. Die gedachte wordt ondersteund door het eentalige woordenboek van Porto Editora, dat ook online via Infopedia.pt te raadplegen is:
eixo =
peça cilíndrica em torno da qual um corpo
(ou um sistema de corpos) pode ter um movimento giratório,
chamado movimento de rotação
maar ook:
MATEMÁTICA: eixo de revolução: recta fixa
em torno da qual uma linha ou um domínio plano, numa rotação
completa, geram, respectivamente, uma superfície ou um sólido
(de revolução);
veio =
6. peça destinada a transmitir movimentos
7. (figurado) fundamento; eixo; ponto principal
Interessant is dat je de uitdrukking “um veio cujo eixo” in het Nederlands zou kunnen vertalen als ‘een as waarvan de as’, dus met twee keer hetzelfde woord ‘as’. Dit merkwaardige feit was voor mij de reden dat ik er wat over wilde schrijven. Ik heb dat eerst in het Duits gedaan, omdat ik eerst Duitse woorden vond als vertalingen voor de Portugese, en omdat het Duits het technische woord ‘Welle’ kent, waarvoor in het Nederlands geen direct, verwant equivalent bestaat.
Copyright © 2009 R. Harmsen