Ik zie nu pas (8:55), bij toeval, dat er in november 2011 een discussie was op de Facebook-pagina van Arantxa Rus zelf, waarin anderen wezen op die Baskische herkomst en de daaruit volgende oorspronkelijke Spaanse uitspraak.
Misschien heeft Arantxa zich laten beïnvloeden door die fans, en zei ze daarom in dat filmpje (dat waarschijnlijk recent is omdat het met Wimbledon te maken heeft) wel Arantsja?
“Oorspronkelijke Spaanse uitspraak”, schreef ik hierboven zojuist. Dat deed ik bewust en daar bedoelde ik Castiliaans Spaans mee en niet Catalaans of Baskisch.
Gisteravond las ik namelijk de eerdergenoemde Wikipedia-pagina’s over het heiligdom van Arantzazu eens wat beter, in het Engels en (met een woordenboek erbij) in het Spaans. Ook het daar geciteerde stukje in het Oudspaans van 1648 (eind van de tachtigjarige oorlog!) kon ik redelijk volgen.
Daaruit werd me duidelijk dat, zoals je Aranska als een Nederlandse ‘verhaspeling’ (nee, vriendelijker gezegd: vervorming, nog beter: variant) van Arantxa kunt opvatten, Arantxa weer een Spaanse verhaspeling is van het oorspronkelijke Baskische Arántzazu, of korter Arantza.
(Het accent op de á in Arántzazu is dan weer
passend in de Spaanse weergave van die Baskische naam,
maar niet in de Baskische schrijfwijze ervan. Het Baskisch
kent namelijk niet zoiets als klemtonen, of het zit allemaal
nog veel ingewikkelder
in elkaar, afhankelijk van streek en dialect.
Trouwens, in het Spaans schrijven ze eerder Aránzazu,
zonder t.
Details, details …)
Dat betekent dat de Enige Echte Ware Originele uitspraak van Arantxa’s naam bij nader inzien met ts is en niet met tsj! (Beide te lezen als Nederlands.)
De Baskische naam is immers eigenlijk Arantza en niet Arantxa. Zo’n combinatie tz komt in het Baskisch heel veel voor. Kijk en luister ten bewijze maar eens hier op Omniglot naar de klankvoorbeelden.
In het Spaans bestaat zo’n combinatie tz niet, maar wel ch, uitgesproken als tsj (net als in Engels ‘church’), wat overeenkomt met de Baskische (en Catalaanse) schrijfwijze ‘tx’.
De letter z in het Baskisch klinkt niet als een Nederlandse of Engelse z, maar als onze s. Technisch gezien (volgens de articulatorische fonetiek) is die s laminaal.
Ze hebben in het Baskisch ook nog een andere s, die ze wel als s schrijven. Die is anders van articulatie en klank, namelijk apicaal: het tongblad ligt niet plat maar de tongpunt wijst omhoog. In het tweede voorbeeld bij Omniglot is het verschil goed te horen (vind ik althans).
Zo’n apicale s heeft het Spaans van Spanje (maar niet van Zuid-Amerika) ook, maar die andere, laminale hebben ze niet (niet meer, waarschijnlijk): die is veranderd in een klank als de Engelse th van ‘think’.
(De enige andere taal die ik weet die allebei die soorten s heeft, is het Portugees van een paar honderd jaar terug, en in Noord-Portugal komt dat verschijnsel bij dialectsprekers of mensen met een regionaal accent nu nog steeds voor.)
Omdat dus de Baskische letter z hetzelfde klinkt als een Nederlandse s, zou een authentiekere benadering van de oorspronkelijke uitspraak van de naam Arantxa (eigenlijk Arantza) zijn als (als Nederlands te lezen): Arantsa. Zonder j dus.
Nog vreemder, maar weer minder authentiek: ik meen ergens gelezen te hebben – maar ik weet niet meer waar – dat mensen die oorspronkelijk alleen Spaans als moedertaal hadden maar er later Baskisch bij geleerd hebben – omdat ze wonen in gebieden waar die taal sinds de dood van Franco weer openlijk belangrijk is – de Baskische letter z uitspreken als een Engelse th van ‘think’, net als in het Spaans. Dit omdat het echte onderscheid (apicale/laminale s) best moeilijk te leren is het je niet met de paplepel is ingegoten.
Op basis daarvan zou een uitspraak Aranttha (te lezen als Nederlands, maar met een Engelse th) ook verdedigbaar zijn. Maar dat gaat wel heel ver.
Copyright © 2012 by Ruud Harmsen. Alle rechten voorbehouden, all rights reserved.