30 mei en 5 juni 2011 (online gezet 7 juni), eigen vertaling van mijn Engelstalige artikel van 24 en
Dezer dagen is Libië nogal eens in het nieuws, zodat ook de namen van steden in dat land worden genoemd. Een ervan is Brega.
Nu weet ik dat Arabisch de officiële taal is in Libië. Dan is het vreemd dat een stad daar de naam Brega zou hebben, want Brega kan geen Arabisch zijn!
Hoe ik dat zo zeker weet? Elke taal heeft regels over welke opeenvolgingen van klanken, en daarmee ook combinaties van letters in de geschreven taal, kunnen voorkomen. Dat zijn de fonotactische regels, ook wel aangeduid als distributieregels, omdat deze regels voorschrijven hoe de bouwstenen van de spraak, de fonemen van een taal, gedistribueerd kunnen zijn, dus hoe ze te combineren zijn om grotere eenheden zoals woorden te vormen.
Wat in de ene taal heel gewoon is, kan in een andere onmogelijk zijn. Zo is het in talen als Engels, Duits, Nederlands of Spaans heel gebruikelijk dat aan het begin van een woord een medeklinker staat gevolgd door een r, en dan een klinker. Veel van zulke talen kunnen zelfs medeklinkerclusters zoals ‘str’ aan het begin van een woord hebben.
De naam Brega is in die talen dus gemakkelijk uit te spreken.
Maar Arabisch is anders. De fonotactische basisregels van het Arabisch zijn simpel:
Aangezien Brega met twee medeklinkers begint, kan het gewoon geen Arabisch zijn.
Het simpele feit doet zich voor dat Brega bestaat en vaak Brega genoemd wordt. Hoe is dat mogelijk?
Om daarachter te komen keek ik eens in de Wikipedia. Een van de leuke dingen van Wikipedia is dat plaatsnamen vaak ook in de lokale taal vermeld staan en zo nodig in het plaatselijk gebruikelijke schrift. De volledige naam van Brega (of hier in het Engels) blijkt Marsa el-Brega te luiden. In Arabische transliteratie is dat marsā al-burayqa(h) en مرسى البريقة in echt Arabisch schrift.
Hoe kan Burayqa Brega zijn geworden?
Dat is niet zo vreemd als het lijkt. De lettergreep met ay erin is zwaar en daarom beklemtoond. Dat maakt de korte [u] (die klinkt als de ‘oe’ in ‘toekomst’) zwak en onbeklemtoond, zodat die in de gesproken dialecten misschien wel geheel verdwijnt.
De Arabische taal kent diglossie. De geschreven taal (die op radio en televisie ook wel gesproken wordt) is in wezen een dialect uit 622 n.C., met wat moderne betekenissen en uitdrukkingen erbij om de taal geschikt te maken voor onze tijd. Dit wordt MSA ofwel Modern Standaard-Arabisch genoemd.
De moderne spreektalen van diverse Arabische landen verschillen flink van MSA en van elkaar.
Wat getranscribeerd wordt als ‘ay’ klonk in 622 waarschijnlijk als de tweeklank van Nederlands draai, fraai en aai. In (een van) de spreekta(a)l(en) van Egypte is de klank echter meer als in Nederlandse woorden als zee, nee en deed. Dat is misschien ook het geval in delen van buurland Libië. De letter ‘e’ kan dan een manier zijn om dit aan te geven, mogelijk gebaseerd op het Italiaans. Libië is immers enige tijd een kolonie van Italië geweest.
Dan is er de letter q van het Klassiek en Modern Standaard-Arabisch. In die nu kunstmatige (maar levende!) talen klinkt die als een soort k (als in Nederlands koel), maar veel dieper in de keel. In veel spreektalen (hoewel niet die van centraal Egypte) wordt het de ‘g’ van Engels great, Frans grand en Duits groß.
Als dat ook het geval is in Libië in de buurt van Brega, zou dat verklaren waarom de Arabische q wordt geschreven als een g.
Samengevat kunnen we de volgende stappen onderscheiden om uitgaande van Burayqa te komen tot Brega:
| Burayqa | Wegvallen van korte onbeklemtoonde klinker | Brayqa |
| Brayqa | Plaatselijke uitspraak van <q> als [g] | Brayga |
| Brayga | Plaatselijke uitspraak van <ay> als [e:] | Brega |
Als de plaatselijke taal geschreven werd (wat niet het geval is) en wel in het Latijnse alfabet, dan zou Brega als spelling van de naam helemaal geen slechte keus zijn!
In Arabisch schrift is de bestaande schrijfwijze بريقة, na toepassing van de plaatselijke uitspraakgewoonten, ook niet verkeerd. Korte klinkers worden in Arabisch schrift toch niet geschreven, dus of die eerste korte [u] nou wel of niet wordt uitgesproken, dat maakt niet uit.
Conclusie:
Dit artikel had helemaal niet geschreven hoeven worden. Het gaat over niks belangrijks, omdat alles al goed is zoals het is.
FTP: send!
Copyright © 2011 van R. Harmsen, alle rechten voorbehouden, all rights reserved.