Ik geef hier overwegingen, vertaalalternatieven en zijdelingse opmerkingen bij mijn poging een blogartikel van J. Rentes de Carvalho uit het Portugees in het Nederlands te vertalen.
In de plaatjes meende ik meteen de Douro als grensrivier tussen Spanje en Portugal te herkennen (van foto’s, want precies daar was ik zelf nooit), maar dit is een zijrivier, de Sabor. (Het woord ‘sabor’ betekent natuurlijk ook ‘smaak’, maar dat heeft er vast niets mee te maken; riviernamen zijn meestal veel ouder dan de talen die in hun stroomgebied gesproken worden.)
Zoeken op barragem do Sabor leidt al snel naar een sitepagina van de exploitant van de stuwdam en elektriciteitscentrale, met daarop een inzoombaar kaartje. Om precies te zijn is de naam ‘Barragem do Baixo Sabor’ – stuwdam van de benedenloop van de Sabor – alsof ze van plan zijn er later nog een in de bovenloop te bouwen?
Inmiddels omgeschakeld naar een zelfgestarte Google Maps, vraag ik me af op ik de Portugese tekst wel goed begrepen en dus vertaald heb. (Zonder begrip is goed vertalen zelden mogelijk.)
Het kan namelijk goed zijn dat het stuwmeer zo’n 50 km lang is of wordt; altijd lastig te zeggen waar het precies ophoudt, omdat het vanaf de stuwdam stroomopwaarts geleidelijk smaller wordt. Alleen, naar het eind toe ligt niet Estevais de Mogadouro (het oorsprongs- maar niet geboortedorp van de schrijver, J. Rentes de Carvalho). Maar ik vatte wel até op als ‘tot, naar’.
Of is bedoeld van de dam over de weg naar het dorp? Volgens Google is één route, over de IP2 en N220, in tijd nauwelijks langer dan de in afstand veel kortere, 51,4 km lang, dus inderdaad cinquenta quilómetros [...] mais um menos um.
Misschien moet ik alles niet zo precies en letterlijk opvatten, en gaat het veel meer om de schoonheid van de natuur, de weelde van het water, de rust van het verder zo droge land, de afstanden in dit dunbevolkte gebied.
En om het fascinerende van de techniek van energiewinning. Voor mij wel, ook.
Waterkracht is kennelijk in Portugal nog volop in ontwikkeling, want ik lees dat er nieuwe stuwdammen worden gebouwd en dat het vermogen van bestaande wordt vergroot.
Ook is er een pompcentrale (Alqueva II) en komen er nog twee bij (Venda Nova III en Salamonde II), reservoirs waarin een overschot aan reeds opgewekte windenergie (ook sterk in ontwikkeling) tijdelijk kan worden opgeslagen om in tijden van grotere behoefte of minder productie weer te benutten. Een onderwerp dat mij al lange fascineert, reden waarom ik er in 2010 een opstel over schreef: Armazenamento de energia.
De vogelnamen adelaar en arend schijnen in het Nederlands synoniemen te zijn. Ik ben niet zo thuis in de details van de vogelwereld – hoewel volgels ook een fascinatie van mij zijn – dus misschien is het niet helemaal waar.
Wat ik mooi vind in het originele commentaar bij de foto’s, ongeacht of het expres is gedaan of niet, is dat het woord água aan het begin zo lijkt op águia aan het eind – het scheelt één letter en in de uitspraak wisselt een [w] een [j] af: [aɡwɜ] resp. [aɡjɜ].
De Latijnse herkomst is bij beide woorden nog duidelijk te zien: de q van aqua en aquila is verzacht tot [ɡ] – de [ɡ] van garçon of nog iets zachter, met de zachtheid van een streling.
De l tussen klinkers in aquila is op de voor het Galicisch-Portugees kenmerkende wijze verdwenen, al duizend jaar of langer geleden.
De hydro-elektrische centrale is gebouwd vanaf 2008 en in productie gegaan in augustus 2014. Behalve de arenden waren er toch ook nog andere wezens niet blij, want ik lees hier in de Portugese Wikipedia:
“Diverse regionale organisaties en milieugroepen namen stelling tegen het project, met als argument dat het onherstelbare schade zou toebrengen aan ecologisch belangrijke landschappen, die het leefgebied vormen van vlaggenschipsoorten, rotsbewonende vogels, amfibieën, zoetwaterongewervelden, etc.”
De originele Portugese tekst luidde op het moment van lezen en schijven:
“Várias associações regionais e grupos ambientalistas posicionaram-se contra o projeto, arguindo que este trabalho representa um impacto irreparável em paisagens ecologicamente importantes que são o lar de espécies-bandeira, aves rupícolas, anfíbios, invertebrados de água doce, etc.”