23–
Waarom zegt iedereen altijd (in de minuten ervoor, in het daar naargelinkte radio-uur) saa-BLIE-koo-vaa terwijl toch algemeen bekend is (bij mij wel tenminste) dat in het Tsjechisch (en Slowaaks en Hongaars en Fins) de klemtoon ALTIJD op de eerste lettergreep valt?
Het is dus SAA-blie-koo-vaa.
Maar zo simpel is dat niet. Eerst even naar een andere Tsjechische sportvrouw. Althans ze is, nee was, Amerikaanse, begrijp ik uit de Wikipedia, maar in elk geval van Tsjechische afkomst en met een Tsjechische naam.
Ik heb Martin Šimek haar naam eens op de radio horen zeggen, waarbij hij verder zoals gebruikelijk Nederlands sprak. Het klonk fascinerend, zoals hij die naam zei. Bij hem kon je namelijk duidelijk horen wat ook blijkt uit de correcte spelling (Wikipedia is over het algemeen betrouwbaar in zulke dingen, zeker in de oorspronkelijke taal): Navrátilová.
(Wat een verrukkelijk onuitsprekelijk woord zie ik daar staan: čtyřhře. Het schijnt ‘dubbelspel’ (als tennisterm) te betekenen, vertelt Google Translate me.)
Martin Šimek zei Navrátilová zoals het geschreven staat, met een beklemtoonde korte a aan het begin en meteen daarna in de tweede lettergreep een onbeklemtoonde, maar hoorbaar lange a.
Het klinkt voor ons Nederlandstaligen heel raar omdat zoiets voor ons taalgevoel onmogelijk is: in het Nederlands en vele verwante talen is een beklemtoonde klinker vanzelf ook iets langer en de historie van die talen zit zo in elkaar dat de klemtoon nooit op een korte klinker valt terwijl er vlak naast ook een lange zit. (Voor zover de taal een onderscheid tussen lange en korte klinkers kent, bij het Nederlands is dat twijfelachtig, maar laten we dan het verwante Duits als voorbeeld nemen.)
Bij de naam Sáblíková ligt het weer anders: de klemtoon valt uiteraard ook daarin op de eerste lettergreep, want dat is altijd zo in het Tsjechisch. Maar nu hebben, anders dan bij de naam Navrátilová, de eerste en tweede lettergreep allebei een lange klinker, zoals de kuten duidelijk aangeven.
Wikipedia biedt vaak ook geluidsvoorbeelden van namen. In deze gevallen hebben die helaas een niet zo geweldige geluidskwaliteit.
Bij Navrátilová hoor ik er niet dat merkwaardige effect in wat ik ooit bij Martin Šimek wel hoorde.
En in de sample van Sáblíková trekt voor mijn gevoel die lange í toch als het ware de klemtoon naar zich toe.
Ook in deze sample, bij Forvo, hoor ik een klemtoon op de tweede lettergreep, terwijl dat in werkelijkheid theoretisch geen klemtoon kan zijn maar alleen maar klinkerlengte.
Van Sáblíková heeft Forvo twee samples. Bij de eerste, van ene pfarkas, hoor ik wel de klemtoon vooraan, maar bij de tweede, door Skypi, hoor ik een beklemtoonde tweede lettergreep.
De cirkel is rond: mijn hele artikel is zinloos, als je in het Nederlands saa-BLIE-koo-vaa zegt, zoals alle sportcommentatoren doen, dan klinkt het een Tsjech misschien juist wel heel redelijk in de oren. En omgekeerd kunnen wij Nederlanders die Tsjechische klemtoon gewoon niet goed horen.
Ik heb dus niks gezegd. Ik neem alles terug. Dank voor uw aandacht.
Copyright © 2012 Ruud Harmsen. Alle rechten voorbehouden, all rights reserved.