Aanhalingstekens kunnen dienen om speciale aandacht te vestigen op woorden en zinnen. Zo kunnen aanhalingstekens de tekst markeren, die is geciteerd van een andere spreker of schrijver. Of voor dit doel enkele aanhalingstekens worden gebruikt, en dubbele voor andere doeleinden, of andersom, of hetzelfde type in beide gevallen, dat is een kwestie die in stijlgidsen aan de orde komt.
Het kan ook variëren per taal (Nederlands kan bijvoorbeeld anders zijn dan Engels), per land (bijv. Engels in het Verenigd Koninkrijk of de Verenigde Staten, Nederlands in Nederland of Vlaanderen) en zelfs per krant of uitgever.
De eenvoudigste aanhalingstekens zijn de rechte aanhalingstekens in ASCII. ASCII is een rechtoe-rechtaan tekenset, die bestaat uit 128 tekens inclusief interpunctie en stuurtekens. Deze rechte ASCII-aanhalingstekens (enkele ' of dubbele " ) zijn eenvoudig en duidelijk, en altijd beschikbaar. Maar in deze tijd van krachtige computers, verschillende lettertypen en Unicode, zijn ze een beetje, wat zal ik zeggen, primitief.
Een opvallende eigenschap van ASCII-aanhalingstekens is dat er geen verschil is tussen aanhalingsteken openen en aanhalingsteken sluiten. Voor beide functies worden dezelfde tekens ( ' of " ) gebruikt. In het geval van enkele aanhalingstekens wordt als opening soms de backquote ( ` ) van ASCII gebruikt, maar dit wordt niet universeel aangehouden. Bij dubbele aanhalingstekens is er helemaal niet zo'n onderscheid.
Behalve dat het er niet mooi uitziet om hetzelfde teken te gebruiken voor begin- en eindaanhalingstekens, bemoeilijkt het ook een omzetting naar geavanceerdere tekens. Maar daarvoor bestaat een oplossing.
Gekrulde aanhalingstekens en andere speciale tekens zien er veel beter uit. Ze worden al eeuwen gebruikt in gedrukte boeken en kranten, maar ze zijn inmiddels ook beschikbaar op computers, bij teksten op het scherm en op papier.
De details van welke soorten worden gebruikt, verschillen per land en taal, en kunnen zelfs afhangen van de huisstijl van een krant of boekenuitgever.
Deze Zwitserse site geeft veel informatie over dit onderwerp. Enkele opvallende punten:
Rechte ASCII aanhalingstekens zijn aan het begin en aan het eind van het aangehaalde materiaal hetzelfde. Ronde, gekrulde, typografische aanhalingstekens hebben gewoonlijk een verschillende vorm aan begin en eind. Dat betekent dat voor een automatisch omzetting een zekere intelligentie nodig is: er moet rekening worden gehouden met de context.
Microsoft® Word biedt zo'n automatische conversie, die aardig goed werkt. U typt gewoon rechte aanhalingstekens ( " ), en Word zet automatisch de juiste ronde aanhalingstekens neer, rekening houdend met de taal en de situatie in de tekst. Het werkt ook met enkele aanhalingstekens ( ' ).
In het volgende ben ik uitgegaan van een Nederlandstalige versie van MS Word 97, maar ik verwacht dat het ook met nieuwere en andere versies van programma wel werkt.
(Ik ben vaak nogal kritisch over Microsoft®-programmatuur, ook over Word, hoewel ik dat toch een van hun beste producten vind. Maar als er reden is voor lof, dan zeg ik dat ook hardop.)
De automatisch conversie van MS Word werkt alleen als de functie ‘Autocorrectie’ geactiveerd is. Dit kunt u als volgt doen:
Opmerking: ik zet zelf alle andere Autocorrectie-opties van Word normaal uit. Maar dat is natuurlijk vooral een kwestie van persoonlijke voorkeur.
De taalinstelling van de tekst heeft invloed op de manier waarop de Autocorrectie-functie de rechte aanhalingstekens in gekrulde verandert.
Het eventueel wijzigen van de taalcode gaat als volgt:
Aanhalingstekens worden correct omgezet voor Engels, Nederlands (maar zie apostrof) en Duits.
Als de taal op Frans staat, worden de rechte dubbele aanhalingstekens correct omgezet in Franse guillemets, telkens inclusief de vaste spatie die in deze taal nodig is om bepaalde interpunctietekens te scheiden van de tekst ( « Aangehaalde tekst » ). Word zet dan ook automatisch een vaste spatie voor een dubbele punt ( : ) of puntkomma ( ; ).
Getypte enkele aanhalingstekens in een als Frans gemarkeerde tekst worden niet omgezet in enkele guillemets (‹ ›) maar in ronde enkele aanhalingstekens ( ’ ), wat ook juist is voor dingen als « c’est ».
Met de Autocorrectie-functie van Word zijn ook apostrofs te maken door eenvoudig een enkel recht aanhalingstekens ( ' ) te typen. Dit is handig voor het Engels (it’s, don’t, John’s shoes), Nederlands (opa’s, tv’tje, A’dam, m’n) and Frans (het eerdergenoemde c’est).
In Nederlandse woorden als ’s ochtends, ’s morgens, ’s middags, ’s avonds, ’s nachts is ’s een variant van een ouder woord ‘des’, de genitief (bezitsvorm, tweede naamval) van het lidwoord ‘de’.
Het komt ook voor in geografische namen als ’s-Gravenhage (ook Den Haag) en ’s-Hertogenbosch (ook Den Bosch).
Word 97 gaat niet goed om met deze Nederlandse apostrofs aan het begin: het programma maakt er 6-vormige aanhalingstekens van ( ‘ ), in plaats van de correcte 9-vormige ( ’ ). Een oplossing hiervoor is om ctrl-'' te typen, d.w.z. twee keer het enkele aanhalingsteken terwijl u de ctrl-toets ingedrukt houdt.
U kunt ook een correct rond aanhalingsteken kopiëren van elders in de tekst en dat dan plakken waar het nodig is. Nog een andere manier is om een overbodige extra letter voor de apostrof te typen (x's-Hertogenbosch) en die later weer weg te halen.
Dit zal Word ertoe brengen het juiste type rond aanhalingsteken als apostrof te gebruiken.
Als de Autocorrectie eenmaal is ingesteld om rechte aanhalingstekens om te zetten in ronde, dan werkt dit ook bij het zoeken en vervangen. Vreemd genoeg is de taalinstelling hierop niet van invloed, de conversie gaat alleen van recht naar rond, en van rond naar rond. Franse guillemets en Duitse aanhalingstekens worden in dit geval niet goed gezet.
Bij het zoeken naar rechte aanhalingstekens ( " ) worden ook de ronde gevonden. Dus Word vindt ", “ en ”. Als u deze dan laat vervangen door rechte aanhalingstekens (dus in feite vraagt u Word om van " weer " te maken, zodat het lijkt alsof er niets verandert), dan wordt de omzetting naar rond bij elke vervanging meteen gedaan. Het resultaat is dus dat u ronde aanhalingstekens krijgt, met de juiste vorm voor openen en sluiten, passend bij de situatie in de tekst.
Dit opent de volgende mogelijkheden:
Een document dat was opgesteld met alleen rechte aanhalingstekens (" " en ' ') kan worden omgezet naar ronde aanhalingstekens, door een zoek-en-vervang op het hele document. U vraagt Word eenvoudigweg om van " weer " te maken, en om ' te veranderen in ', en de gekruldheid wordt vanzelf geregeld.
Een gemengd document, d.w.z. de aanhalingstekens zijn voor een deel al rond (“ ”), maar anderen zijn nog recht (" ") en misschien staan er ook een paar verkeerd (” ”, ” “, ” ", etc.) kan in één slag consistent gemaakt worden.
Duitse aanhalingstekens („ “) zijn om te zetten naar Nederlandse/Engelse ronde aanhalingstekens. Het Duitse aanhalingsteken sluiten (“) is gelijk aan het Nederlandse/Engelse aanhalingsteken openen, zodat Word dat teken ook vindt bij het zoeken naar het rechte ". Het Duitse aanhalingsteken openen ( „ ) wordt zo niet gevonden, maar het is ook wel te converteren, door er expliciet naar te zoeken en als vervangingsteken een recht aanhalingsteken op te geven.
Dit kan handig zijn bij vertaalwerk (Duits naar Nederlands of Duits naar Engels), als de vertaling rechtstreeks in Word gedaan wordt, of als in een bewerkingsslag daarvóór een vertaalhulpmiddel wordt gebruikt (bijv. DejaVu versie 3) dat niet goed omgaat met ronde aanhalingstekens.
Bij het vertalen maakt de vertaler zich dan helemaal niet druk om de vorm van de aanhalingstekens, maar zet ze pas goed bij een kwaliteitscontrole aan het eind.
Merk op dat de foute afhandeling van de Nederlandse apostrof, zoals in ’s avonds en ’s-Hertogenbosch, zowel optreedt bij de omzetting tijdens het typen, als bij zoek-en-vervang. Dit vereist dus bewuste aandacht en correctie.
Tot nu toe keken we naar aanhalingstekens in Word. Ze zijn ook in HTML te maken, met symbolische entiteiten of door aanduiding van de Unicode-tekens.
Voorbeelden van deze entiteiten zijn:
| “ | “ | linker dubbel gekruld aanhalingsteken |
| ” | ” | rechter dubbel gekruld aanhalingsteken |
| ‘ | ‘ | linker enkel gekruld aanhalingsteken |
| ’ | ’ | rechter enkel gekruld aanhalingsteken |
| „ | „ | dubbel gekruld aanhalingstekens onderaan de regel |
| ‚ | ‚ | enkel gekruld aanhalingstekens onderaan de regel |
Zie ook het eerdergenoemde Zwitserse document en w3.org onder Special Characters.
In beide gevallen (Word en html) is wat symbolisch wordt aangeduid, nog steeds het te gebruiken teken zelf. Naar mijn mening zou een betere oplossing zijn als de symbolische aanduiding de functie van de tekens aangeeft, niet hun uiterlijk en vorm. Het zou dan mogelijk zijn aan te geven waar een citaat begint en eindigt, of een citaat binnen een citaat, of wat het begin en eind is van een ander woord of andere woordgroep waarop speciale aandacht wordt gevestigd.
In css-definities (voor html) of opmaakprofielen (voor Word) zou dan te definiëren zijn welke opmaak gewenst is, welke standaardopmaak geldt voor diverse talen, met de mogelijkheid om in details daarvan af te wijken.
Presentatiesoftware (bladerprogramma, weergave- en afdrukfuncties van Word) zouden dat de tekens eruit laten zien zoals de bedoeling is, zonder dat de vorm van die tekens expliciet in de basistekst aangeduid staat.
Misschien bestaan zulke oplossingen al, maar ik ken ze niet. Maar ik heb ook niet goed gezocht.
Het auteursrecht © 2008 van deze eigen vertaling van een Engels origineel berust bij R. Harmsen.