De commotie die me inspireerde tot mijn vorige artikel deed me weer denken aan een voorval van langer geleden. Ik had er toen al over willen schrijven, maar daar kwam niks van. Nu dan maar.
Het gaat om een aflevering van het discussieprogramma Pauw en Witteman, uitgezonden op 18 oktober 2011. Het onderwerp was de ruil van de ruim vijf jaar door Palestijnen vastgehouden Israëlische soldaat Gilad Shalit, tegen 1027 Palestijnse gevangenen in Israëlische cellen. Het item is hier terug te zien, of hier, en het is ook door iemand op Youtube gezet.
Als gasten om hier commentaar bij te geven waren uitgenodigd de Joods-Nederlandse journaliste Esther Voet en de Marokkaans-Nederlandse journaliste Hassnae Bouazza.
Op internet ontstond na de uitzending commotie over de bewering dat Hassnae Bouazza zich blij getoond zou hebben over de Israëlische slachtoffers van een aanslag waarvan de daderes in het kader van gevangenenruil zou worden vrijgelaten.
Met de zoekactie “lachen om dode joden” is er wat over te vinden. Mogelijk is dit de oorspronkelijke tweet.
Ik had toevallig die uitzending zelf gezien en mij was juist opgevallen hoe afgewogen, gematigd, redelijk, verstandig en respectvol alle sprekers waren: Esther Voet, Hassnae Bouazza en ook de anderen die zich kort in het gesprek mengden, Ronald Plasterk en Anna Enquist.
Die glimlach van Hassnae Bouazza had ik ook gezien, maar ik had er niets boosaardigs achter gezocht. Ik vatte het op als de non-verbale uitdrukking van iets als “tja, wat moet je daar nou mee, een tragische en moeilijke kwestie, maar ik zal toch proberen er iets over te zeggen”.
Ook dacht ik: het is te vergelijken met hoe nieuwslezers al het nieuws, ook over oorlog, ongelukken, moorden of iemands overlijden, zonder zichtbare emotie, met een neutrale of licht glimlachende gezichtsuitdrukking brengen.
Het is een kwestie van cultuur: van het overlijden van de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-il en het opzeggen van de wapenstilstand herinner ik me wel een Noord-Koreaanse nieuwslezeres die in tranen was resp. een heldhaftige toon aansloeg. ‘Wij’ doen dat zo niet.
Je ziet het ook in de muziek. Zomaar wat voorbeelden: Dr. Buzzard's Original Savannah Band, Cherchez La Femme uit 1976. De tekst gaat over een man die twee maanden geleden zijn vrouw verloren heeft (of is kwijtgeraakt?) en nu zwerft, drinkt en in zijn auto slaapt. Maar zangeres Cory Daye zong het lied met een glimlach.
De glimlach waar ik hier over schreef, van Roberta Sá in een nummer met (en waarschijnlijk ook van) Chico Buarque de Holanda, was ook gekoppeld aan een niet erg vrolijke tekst. Hoewel, ik weet niet zeker of ik die tekst wel helemaal begrijp.
Ook dit is cultuurgebonden: bij opera zal het meestal anders liggen en ook bij fado: voorbeelden: Camané in “Sei de um rio” en Katia Guerreiro in “Fado Português”. Is dat bij laatstgenoemde een glimlach of beeldt het pijn uit? Ik hoor haar liever dan dat ik haar zie. Of ik zie haar liever praten dan zingen.
Maar ik dwaal af. Terug naar het programma van Pauw en Witteman. Vanaf tijdstip 11m03s in het fragment zien we een Palestijnse vrouw die gevangen zat wegens het plegen van een aanslag, maar in het kader van de gevangenenruil zou vrijkomen. Als ze hoort dat er niet drie, maar acht Joodse kinderen zijn omgekomen bij die aanslag, lacht ze. Een lach van blijdschap en trots, dus een verwerpelijke lach.
De glimlach en lach van Hassnae Bouazza zijn daarmee totaal onvergelijkbaar. Toen ik voor het schrijven van dit artikel het tv-programma weer bekeek, zag ik dat het toch iets anders in elkaar zat dan ik me herinnerde (hoewel dat mijn beoordeling niet verandert): kennelijk had de redactie niet vooraf met Hassnae Bouazza doorgenomen dat dit pijnlijke filmpje zou worden getoond en besproken. Ze werd voor het blok gezet, moest spontaan, onvoorbereid, in een live televisie-uitzending iets zeggen over een moeilijke en gevoelige kwestie.
Dat is niet makkelijk. De lach en glimlach waren onderdeel van haar herstel van de verrassing, het breken van de spanning. Een heel normale, natuurlijke reactie. Ik kan er werkelijk op geen enkele manier iets boosaardigs of onoprechts in ontdekken of achter vermoeden.
Dat de mij onbekende twitteraar dat wel deed, kan ik niet anders duiden dan als voortkomend uit kwaadwilligheid.
Letterlijk geciteerd verloop van de dialoog: Paul Witteman vanaf 11m35s:
“Ja, dat is toch wel een buitengewoon schrijnend filmpje.”
Hassnae daarna:
“Ja, het is natuurlijk ook heel gemeen dat jullie mij daarmee confronteren, en weet je, ik zit hier om [door elkaar gepraat], nee nee, het is prima, ik kan het aan [lach].”
Nog een aanwijzing dat Hassnaes lach of glimlach geen blijdschap om de Joodse slachtoffers uitdrukte: die glimlach was er ook bij “het verdriet aan Palestijnse zijde” (12m20s).
Dit is geen blijdschap om slachtoffers, maar gewoon een presentatievorm, een gelaatsuitdrukking bij het spreken in het openbaar, vergelijkbaar met die van een nieuwslezer.
Hassnae Bouazza neemt ook ondubbelzinnig stelling tegen geweld, citaat vanaf 11m45s:
“Kijk, dat geweld dat is verwerpelijk, en eh, ik zou, het zou me heel veel waard zijn als beide partijen, zowel de vrienden van Palestina als de vrienden van Israël, want die zijn allebei ontzettend extremistisch, het geweld zouden afkeuren, dus gewoon ondubbelzinnig, zonder enige vergoelijking.”
(Ze bedoelt waarschijnlijk dat aan beide zijden extremisme voorkomt, niet dat alle vrienden van Palestina en alle vrienden van Israël extremistisch zijn. Zorgvuldig formuleren, spontaan en live op tv, is voor niemand makkelijk.)
Ik twijfel er geen seconde aan dat deze stellingname tegen geweld oprecht is. Daarentegen vermoed ik, zoals ik al zei, bij de mensen die de lach verkeerd interpreteerden, wel kwaadwilligheid, een opzet om iemand hoe dan ook ergens op te pakken.
Verwerpelijk.