In de NRC van 21 oktober 2011 stond:
“Volgens de NAVO heeft het bombardement wel bijgedragen aan de vangst van Gaddafi. “We leerden later van openbare bronnen en inlichtingendiensten dat Gaddafi bij het konvooi hoorde en dat het bombardement waarschijnlijk heeft bijgedragen aan zijn vangst.” ”
Leerden? Dat doe je volgens mij op school, of thuis bij het huiswerk maken of op een cursus. Maar niet in een commandocentrum van een militaire organisatie.
Het Engelse woord ‘learn’ daarentegen heeft een ruimere betekenis: dat kan ook ‘horen, vernemen, te weten komen’ betekenen. ‘Op de hoogte raken’, dat is ook een mogelijkheid, mij aangedragen door het groot vertaalwoordenboek Engels-Nederlands van Van Dale.
Zou dit dan misschien ...? Gelukkig staat de link naar de bron erbij in het krantenbericht: het gaat om dit persbericht van de NAVO. Daar staat, inderdaad in het Engels zoals ik verwachtte:
“We later learned from open sources and Allied intelligence that Qadhafi was in the convoy and that the strike likely contributed to his capture.”
De NRC-journalist, Lex Boon, heeft dit naar mijn mening te letterlijk vertaald en deed daarmee de Nederlandse taal geweld aan.
Wat deze journalist deed is klakkeloos vertalen en dat is verkeerd.
Maar wat is dat eigenlijk, dat ‘klakken’ waarvan ik hier kennelijk beweer dat je dat bij het vertalen altijd wel moet doen? Of die ‘klak’ die je er misschien bij moet hanteren of bij bij de hand moet houden?
Ik heb geen idee. Is het dan niet raar van mij om zo’n woord toch klakkeloos te gebruiken? Ik vind van wel. Toch maar eens even opzoeken dan.
De dikke Van Dale (ik heb de papieren VD13) vertelt me dat het woord al heel oud is: 1343–1371. Het betekende oorspronkelijk “zonder in iets tekort te schieten”, afgeleid van een woord “clacke” dat “klad” of “vlek” betekende.
Dan zou klakkeloos vertalen dus juist heel goed zijn! Maar ik bedoelde het tegenovergestelde! Dat komt door een latere betekenisverschuiving, naar “onverwacht”, “zonder bedenken”, ongegrond (van beschuldigingen).
Het Woordenboek der Nederlandsche taal geeft nog uitgebreidere informatie
Zo zie je maar weer: taal verandert. Maar heel langzaam. Na 650 jaar kan een betekenis helemaal omgedraaid zijn.
Een snelle zoekactie met Google (zoekvraag: leerde site:nrc.nl) laat zien dat het gebruik van dit anglicisme gelukkig een incident is in de NRC: in alle hits die ik zag was de gewone, Nederlandse betekenis bedoeld. Gelukkig maar, pak van mijn hart.
Nog een vertaalfout (als het er een is, tenminste): zelfde krant (NRC), zelfde onderwerp (Libië), andere journalist (Peter Zantingh), ander artikel. Er staat:
“Er zullen binnen acht maanden verkiezingen plaatsvinden in Libië. Dat zei Mahmoud Jibril, voorzitter van de Nationale Overgangsraad, vandaag. Zijn voornemen is om vandaag zelf opzij te stappen.”
Daar klinkt voor mijn gevoel wel erg sterk het Engelse werkwoord ‘step aside’ in door. Ik heb niet gezocht naar een Engelstalige bron.
Is het wel echt fout, echt te letterlijk vertaald? Bestaat deze uitdrukking niet precies zo in het Nederlands? Zo ja, is die ook even gebruikelijk als in het Engels?
Mensen die vaak vertalen of vertaald hebben worden soms oversuspicious: dan vermoedt iemand een –isme terwijl uit bijvoorbeeld het WNT blijkt dat het woord of de woordcombinatie al honderden jaren ook goed Nederlands is. Moet je altijd mee uitkijken.
En als het niet goed is, wat moet het dan zijn? Opstappen? Dat is wel al gebruikt in de titel van het artikel: “Jibril kondigt Libische verkiezingen aan, verwacht vandaag op te stappen”. Of ‘aftreden’? Was hij wel aangetreden dan? Is hij wel officieel benoemd in de functie die hij had?
Twijfelgeval. Eigenlijk niks mis mee. Laat ik het daarop houden.
Een opmerking van het type ‘Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen’: ik vind in mijn eigen stukjes bij herlezing na weken, maanden of jaren bijna altijd ook fouten, hoewel meestal van een ander type dan hier besproken. Wat zal ik dan anderen bekritiseren? Hmm, moet toch kunnen, vind ik.
Verschil in situatie: ik doe alles zelf, ik heb geen eindredacteur. Andersom: ik leg mezelf geen deadlines op, hoef niet koste wat kost actueel te zijn en ik heb niks met scoops. Meer tijd dus voor zorgvuldigheid.
Moet iemand wel onder tijdsdruk werken, dan kan het gebeuren dat hem/haar even geen betere Nederlandse formulering te binnen schiet dan de te letterlijke vertaling uit het Engels.
Zo hebben we allemaal wat.
Om terug te komen op dat Bijbelse zinnetje: dat zit in mijn hoofd zoals vermeld, maar toen ik het eens nazocht, bleek het in geen enkele Bijbelvertaling letterlijk zo voor te komen.
Weer even nagekeken: het staat in Johannes 8 vers 7:
NBG-vertaling 1951 (NBG = Nederlands Bijbelgenootschap):
“Doch toen zij Hem bleven
vragen, richtte Hij Zich op en zeide tot hen:
Wie van u zonder zonde is, werpe het eerst een steen
naar haar.”
Statenvertaling 1637:
“Ende als sy hem bleven
vragen, rechtede hy hem op, ende seyde tot haer,
Die van u lieden sonder sonde is, werpe eerst den
steen op haer.”
Ik vond de in dit stukje bekritiseerde NRC-artikelen via een gratis e-mailnieuwsbrief die ik me vermoedelijk al sinds 1999 dagelijks laat toesturen, nadat een ex-pat (iemand die al lang buiten Nederlands woont, dus) me dat aanraadde. Ik had er eerder ook een van de Volkskrant, maar die zijn ermee gestopt.
Is het niet een beetje goedkoop (ja, letterlijk wel!) dat ik kritiek heb op teksten waarop mensen hun best doen maar waarvoor ik geen cent betaal? Moet ik niet eens een betaald abonnement nemen?
Eigenlijk wel, vind ik zelf. Alleen, dan heb ik toegang tot nog meer materiaal dan ik nu al online kan lezen. Heb ik daar wel tijd voor? Voorlopig niet. Ik hou de beslissing daarom in beraad.