27 en
Op 22 november 2023 waren de verkiezingen voor de Nederlandse Tweede Kamer der Staten Generaal, ofwel de volksvertegenwoordiging.
Vandaag 27 maart, ruim 4 maanden later, was in het nieuws dat de partijen PVV, VVD, NSC en BBB weer goede gesprekken hadden gevoerd. Dat doen ze al die tijd al. En er is geen enkel zicht op een nieuwe regering. Mark Rutte is nog steeds demissionair minister-president.
Ik vind het een aanfluiting. Een blamage. Maar ik verwijt het niet de politici, ook niet hun gespreksleiders – we zijn inmiddels aan de derde en vierde toe – want die doen hun best. De fout zit in het kiesstelsel, zoals ik al vaak heb betoogd.
Dan Portugal. Hun verkiezingen voor het parlement, de Assembleia da República, waren op zondag 10 maart 2024. Op 21 maart – even na middernacht – duidde de president, Marcelo Rebelo de Sousa, Luís Montenegro aan als de nieuwe minister-president, als opvolger van António Costa.
De nieuwe premier beloofde de president om op 28 maart de samenstelling van zijn nieuwe regering aan hem voor te stellen, waarna die de ministers formeel zal aanstellen. Op 2 april treedt de nieuwe regering in functie. Uiterlijk 10 dagen later, dus op 12 april, moet de premier het regeerprogramma voorleggen aan het parlement, dat daarover drie dagen lang plenair zal debatteren.
Ruim een maand vanaf de verkiezingen, en als er geen motie van wantrouwen wordt aangenomen, heeft Portugal een nieuwe regering, die een tijd vooruit kan. In het najaar moet een nieuwe begroting besproken worden.
Dat is nog eens aanpoten. Waarom kan dat in Portugal wel en in Nederland niet? Waarom is het hier zo’n slappe bende? Diverse redenen:
Niet alles is precies vastgelegd, maar veel wel. Wel dat de president snel na de verkiezingen een delegatie van alle partijen in het nieuwe parlement ontvangt, en daarna de nieuwe premier aanwijst.
Geen verkenner of verkenners, geen informateur en formateur, zoals in slapjanussenland Nederland. Nee, meteen de minister-president. Gewoon: u gaat het doen, zie maar hoe. Opdracht van de president. Klaar.
Binnen een week gaat Luís Montenegro zijn regeringsploeg samenstellen. Tussendoor moest hij nog even op en neer naar Brussel, om, al in zijn hoedanigheid als minister-president met Ursula von der Leyen te spreken. En hij overlegde ook nog snel met het Iniciativa Liberal – net als zijn eigen Aliança Democrática centrum-rechts – over hun eventuele regeringsdeelname. Gisteren (de 26e) verklaarde Rui Rocha van IL dat dat niet gaat gebeuren. Bron: Jornal da tarde, RTP, vanaf 3m08s.
Ook met IL erbij, met 88 zetels was het een minderheidsregering geworden, want het Portugese parlement heeft 230 zetels, zodat voor een meerderheid minimaal 116 mandaten nodig zijn. Alleen AD zonder IL heeft 80 zetels.
Zoals ik eerder al uitlegde, heeft Portugal een districtenstelsel met een vast, maar per kieskring wisselend aantal mandaten. Zelfs in de grootste kieskring, die van de hoofdstad Lissabon, met 48 van de 230 zetels, is er daardoor een effectieve kiesdrempel van 2,083%. In de Nederlandse verhoudingen zou dat overeenkomen met 2,083 / 100 * 150 = 3 zetels. Bij de Nederlandse verkiezingen van 2023 waren alle partijen vanaf Denk dan niet in de Kamer gekomen. Minder politieke versnippering.
2,083% van 230 zetels is 4,79. Hoe kan het dan dat de kleinste partij in het Portugese parlement, PAN (Pessoas, Animais, Natureza; Mensen, Dieren en Natuur) maar één zetel heeft gekregen? Simpel: kandidaat Inês Sousa Real haalde in haar eigen kieskring, Lissabon, met 2,49% wel de kiesdrempel, en een landelijke kiesdrempel is er niet. Landelijk haalde PAN 1,95% van de stemmen, maar in geen enkele andere kieskring, was dat – zoals in de Portugese Wikipedia te zien door bij Resultados por círculo eleitoral op expandir te drukken – genoeg voor een zetel. (N.B. die resultaten per kieskring zijn bijgewerkt t/m 2019; 2022 en 2024 staan er nog niet bij.)
Toch een wat grillig, zelfs bizar systeem. Eén uniforme landelijke kiesdrempel zou eerlijker zijn.
Ook door dit mechanisme raakte de vorige Kamervoorzitter Augusto Santos Silva zijn zetel en daarmee zijn voorzitterschap kwijt. Hij was in 2022 gekozen in de kieskring voor Portugese stemgerechtigden buiten Europa, die maar twee afgevaardigden mag leveren. In 2024 was hij weer kandidaat, maar de twee zetels gingen nu naar naar de AD (de Democratische Alliantie, bestaande uit PD/PSD.CDS-PP.PPM) met 22.636 stemmen, en Chega! met 18.067 stemmen. Voor de 14.410 stemmen voor de PS (Partido Socialista) was geen te vergeven zetel meer over.
Zo kon het gebeuren dat de eerste zitting van het nieuwgekozen parlement werd geopend door de grootste partij, en vervolgens werd voorgezeten door het langstzittende lid António Filipe, van de PCP, de Communistische Partij van Portugal – aan de verkiezingen deden ze mee als CDU, Coligação Democrática Unitária, bestaande uit de Partido Comunista Português (PCP) en de groene en linkse partij Partido Ecologista ‘Os Verdes’ (PEV). António Filipe had nooit gedacht dat hij, na 26 jaar in het parlement, dit nog eens zou meemaken, zei hij.
Later die dag werd de nieuwe voorzitter José Pedro Correia de Aguiar-Branco gekozen, voorgedragen door de PSD (dus AD), met steun van Chega!, wat de PS’er Pedro Nuno Santos (vanaf 11m43s) het sarcastische commentaar ontlokte dat de PSD en Chega!, hoewel ze altijd zeiden niet te willen samenwerken, bij de eerste de beste gelegenheid elkaar meteen wisten te vinden.
De vorige eerste minister, António Costa, vervulde die functie al sinds 26 november 2015, vanaf de verkiezingen van januari 2022 met een absolute meerderheid van 120 zetels, maar daarvoor steeds met een minderheidskabinet, met gedoogsteun van andere linkse partijen. Sinds hoge ambtenaren in zijn regering door het OM verdacht worden van corruptie, iets met lithium, is hij demissionair. Bij de verkiezingen van maart 2024 ging de populistisch rechtse partij Chega! van 12 naar 50 zetels, waarbij vooral de PS fors in zeteltal terugging.
In de exit polls van de Universidade Católica Portuguesa, die op 10 maart 2024 om 20 uur Portugese tijd door publieke omroep RTP (Rádio e Televisão de Portugal) bekend gemaakt werden – nadat op de Azoren om 19 uur plaatselijke tijd de stembureaus waren gesloten – was de voorspelling: AD 79, PS 77, Chega! 48. In buitenlandse media deed zich hier en daar het misverstand voor als zou het een spannende race zijn, met de AD op 76 en de PS op 77, maar dat kwam doordat van de Democratische Alliantie ook een monarchistische partij, de Partido Popular Monárquico, deel uitmaakt. De monarchisten deden echter in kieskring Madeira niet mee, maar de rest van de samenwerkende partijen haalden daar drie zetels, die in de praktijk ook voor de AD tellen.
De uiteindelijke uitslag, nadat ook de stemmen voor de 4 zetels van de 2 buitenlandse kieskringen geteld waren, werd: AD 80, PS 78, Chega! 50 zetels. De exit polls van de Universidade Católica Portuguesa, alleen op basis van de binnenlandse stemmen (inclusief de autonome gebieden Madeira en Açores) klopten, in elk geval voor de drie grootste partijen, dus meteen al precies.
Het wordt nog spannend hoe het verder gaat met deze minderheidsregering. Krijgt de AD-regering de wat linksere voorstellen erdoor met steun van de PS, en de wat rechtsere gesteund door Chega!? Of gaan die beide alles steeds torpederen?
Het grote verschil met Nederland is wel dat de Portugezen zich schikken naar de ontstane situatie, en iets doen, gewoon beginnen, aan de slag. In Nederland daarentegen wordt er eindeloos gepraat en gebeurt er niets. Nederland is een land van zwamneuzen en aarzelaars. Portugal is doortastend en slagvaardig. Daar hou ik van.
29 maart: een aanvulling, over de opkomst.
Copyright © 2024 van R. Harmsen, alle rechten voorbehouden, all rights reserved.