Ergernis: 27 april, tekst: 7 en
Ik nam me eerder al voor me niet meer boos te maken, bijvoorbeeld NIET over Onzorgvuldig citeren, en vervolgens deed ik het toch en ging ik er in een vervolg nog eens mee verder.
En ook vandaag breek ik mijn eigen belofte aan mezelf en ga ik me weer eens lekker zitten ergeren. Dit is namelijk MIJN website en ik mag hier doen wat ik wil.
Op 27 april 2011 ontdekte ik dat Ada de Graaf op haar weblog Criminal mind forever, weer twee enorme lappen tekst gewoon integraal uit het AD gepikt^H^H^H^H^H^Hovergenomen had:
| Artikel in het Algemeen Dagblad | Artikel bij Ada de Graaf |
|---|---|
| 'Vader gezin ook betrokken bij andere verdwijning' (22 april 2011, 15u00) | Fransoos roeit gezin uit om met zijn minnares verder te gaan. (Alsof het kan.) (23 april 2011, 12:16 vm) |
| Franse vader vermoordde gezinsleden in hun slaap (23 april 2011, 18u12) | Vervolg moordpartij Frankrijk. (24 april 2011, 12:15 vm) |
Bij vergelijking van de eerste overname met het original valt op: de tussenkopjes – in het oorspronkelijk artikel vetgedrukt, op een aparte regel en met wit erboven en eronder, zoals dat hoort in een krant (en op het web ook, vind ik) – staan in de kopie doorlopend in de tekst, zonder enige markering. Voorbeelden: “Hetzelfde dorp”, “Kogels”, “Spoor”.
Dat lijkt te wijzen op een tamelijk achteloze overnameactie, als het ware met een enkele koppiepeest (Ctrl-A, Ctrl-C, Ctrl-V, zoiets).
Maar bij nadere beschouwing blijkt dat het kopje “Puur toeval” in de kopie ontbreekt, en dat achter “Hetzelfde dorp...” drie puntjes staan, die het origineel niet had.
Kennelijk dus toch een bewuste kopieerhandeling, maar niet zo zorgvuldig dat de kopjes weer kopjes werden.
Daarbij past dat de naam van de journaliste, Willeke Tersteeg (mogelijk is dit haar LinkedIn-vermelding) weggeknipt is. Het zorgvuldig verwijderen van de auteursnaam bij het overnemen van een tekst, dat is een significant gegeven.
Nog iets opmerkelijks: bij de eerste overname zijn behalve de tekst ook foto’s overgenomen, of beter gezegd één foto die uit zes onderdelen (pasfoto’s) bestaat. Deze foto staat bij beide bronartikelen in het AD. De tweede keer staat erbij: © AFP.
AFP betekent, heb ik even nagekeken, Agence France-Presse, het blijkt het oudste persbureau ter wereld. Als het Algemeen Dagblad (AD) vermeldt dat het auteursrecht van die foto’s berust bij dat persbureau, kan dat betekenen dat AD een eenmalig (of hier: tweemalig) publicatierecht heeft gekocht, zonder overdracht van auteursrechten. Of zouden ze de foto’s overnemen op basis van de persexceptie (waarover ik straks nog te spreken kom)? Ik vraag me af of dat mag, met foto’s (die dus geen berichten zijn). En dan nog, als AD dan zou mogen overnemen van het AFP, betekent dat nog niet dat een andere website mag overnemen van het AD.
Toen ik gisteren (7 mei) aan dit artikel begon en de hyperlinks nakeek, zag ik dat inmiddels nog een derde keer een compleet artikel is overgenomen. Nu weer staat de naam van auteur Bas Paternotte er wel bij (met hyperlink naar zijn e-mailadres), datum en tijd 06 Mei 2010 - 13:30, ook een hyperlink naar de reacties onder het artikel, maar dat het overgenomen is van de website van het tijdschrift HP, dat staat er niet rechtstreeks bij. Dan doe ik het maar: het artikel is hiervan gejat^H^H^Hkopieerd: Het állerlaatste interview met Pim Fortuyn.
Ook wat Ada de Graaf op 4 en 5 mei postte op haar blog is trouwens weer grotendeels niet van haarzelf.
Over die eerste twee overnames (opgemerkt op 27 april) had ik mijn ergernis in scherpe bewoordingen geuit in een commentaar onder de artikelen. Die commentaren hebben er nog geen twee minuten op gestaan. Ada was kennelijk zelf ook online en heeft mijn opmerkingen vrijwel meteen geruisloos in de spambak laten glijden.
Zo hoort het ook. Kritiek wordt niet geduld. Ze heeft overigens het volste recht mijn kritiek te weren, zoals hier beargumenteerd op de site iusmentis.com van Arnoud Engelfriet.
Dit is ook weer een leermoment voor mij, zoals ik mezelf al meermaals voorhield (maar ik blijf de fout toch maken):
Ik moet niet snel, spontaan, ondoordacht, met fouten op andermans site of blog reageren, met de kans dat de blogmaster het eraf pleurt.
Ik moet wel uitgewerkt, weloverwogen, gedocumenteerd, rustig, genuanceerd, beargumenteerd reageren, op eigen site dus onder eigen beheer, zodat ik zelf kan beslissen wat er komt te staan en blijft staan.
Bij dezen.
Even los van de juridische aspecten, waarover straks meer: mijn ergernis over het integraal overnemen van artikelen van anderen ontstaat vooral doordat ik het niet snap:
Als ik zelf een stuk schrijf, en ik vind achteraf dat het wel aardig gelukt is – en de bedoeling is dat ik dat altijd vind, anders kan ik het stuk immers beter intrekken of herschrijven – dan heb ik daar een prettig, voldaan gevoel bij. Ik heb me ingespannen en het heeft iets opgeleverd.
Maar wat voor gevoel geeft het om een stuk van een paar honderd woorden van iemand anders over te nemen, met opzet de naam van de auteur weg te knippen en/of geen duidelijke bronvermelding aan te brengen, en er dan zelf 3 regels commentaar onder of boven te zetten?
Wat voor mindset moet je hebben om zoiets te doen?
Dat iemand wil reageren op iemand anders zijn tekst, of naar aanleiding daarvan zelf een gedachte of gevoelen heeft en daaraan uiting wil geven; dát snap ik, dat heb ik zelf ook heel vaak.
Maar dan kun je toch het citaatrecht gebruiken? Citeren mag gewoon volgens artikel 15a Aw. Bijvoorbeeld een zin uit het begin, twee zinnen uit het midden en een zin uit het eind, zodat een redelijk beeld ontstaat van waar dat artikel zoal over ging. Dat lijkt mij te vallen onder de voorwaarde die de wet noemt (lid 1 punt 2): “mits: [...] het citeren in overeenstemming is met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is en aantal en omvang der geciteerde gedeelten door het te bereiken doel zijn gerechtvaardigd;“
Daar zet je dan je eigen tekst onder, boven, tussen of wat je maar wilt, duidelijk onderscheiden van de geciteerde tekst – en alles is in orde, je hebt je zelfgeschreven stuk dat refereert aan de tekst van een ander, en het is helemaal legaal.
(Per-sex-ceptie? Per sex (de)ceptie? Teleurstelling of bedrog door seks? Nee, pers-ex-cep-tie! Uitzondering voor de pers, voor kranten. O ja, tuurlijk. Zeg dat dan meteen!)
Over het citaatrecht van art. 15a Aw, ook een juridisch aspect, had ik het zojuist.
Maar hoe zit het met de persexceptie? Mag een blogger of websitebouwer misschien net als een krant actuele berichten overnemen van andere media? Zo ja, dan zou al mijn kritiek volkomen onterecht zijn, dan zit ik me druk te maken over iets wat gewoon legaal is.
In mijn artikel Dunning-Kruger in het wild vroeg ik me dat ook al af, maar nu ga ik er dieper op in.
Hoe luidt het persexceptiewetsartikel dan precies? Ik citeer het hieronder (en dat mag, op grond van art. 15b Aw *)):
Artikel 15
1
Als inbreuk op het auteursrecht op een werk van letterkunde, wetenschap of kunst wordt niet beschouwd het overnemen van nieuwsberichten, gemengde berichten, of artikelen over actuele economische, politieke, godsdienstige of levensbeschouwelijke onderwerpen alsmede van werken van dezelfde aard die in een dag-, nieuws- of weekblad, tijdschrift, radio- of televisieprogramma of ander medium dat eenzelfde functie vervult, zijn openbaar gemaakt, indien:
1°.
het overnemen geschiedt door een dag-, nieuws- of weekblad of tijdschrift, in een radio- of televisieprogramma of ander medium dat een zelfde functie vervult;
2°.
art. 25 in acht wordt genomen;
3°.
de bron, waaronder de naam van de maker, op duidelijke wijze wordt vermeld; en
4°.
het auteursrecht niet uitdrukkelijk is voorbehouden.
2
Ten aanzien van nieuwsberichten en gemengde berichten kan een voorbehoud als bedoeld in het eerste lid, onder 4° niet worden gemaakt.
3
Dit artikel is mede van toepassing op het overnemen in een andere taal dan de oorspronkelijke.
== (Einde wetsartikel) ==
Bij de overnamen van 23 en 24 april 2011 op Ada’s blog zijn bron noch maker vermeld. Er is dus niet voldaan aan lid 1 punt 3. Maar stel nu dat bron en maker er wel bij hadden gestaan. Had het overnemen dan gemogen?
Dan had Ada’s blog moeten vallen onder, zoals de wet dat noemt, “een dag-, nieuws- of weekblad of tijdschrift, in een radio- of televisieprogramma of ander medium dat een zelfde functie vervult”.
Volgens Arnoud Engelfriet ligt dat genuanceerd, maar het kan wel. Van belang zijn (vind ik) daarbij de volgende artikelen van zijn site:
Slaat die persexceptie in deze tijd nog wel ergens op?
Als democraat vind ik dat een wet geldt als die democratisch vastgesteld is. Maar dat wil nog niet zeggen dat ik het met het bestaan van een wetstekst eens hoef te zijn.
In de wet gaat het o.a. om “het overnemen van nieuwsberichten, gemengde berichten, [...]”. Wat gemengde berichten precies zijn, is mij niet helemaal duidelijk (lees ik te zelden papieren kranten meer?) dus dat zoek ik even op. In de dikke Van Dale (ik heb de driedelige 13e editie) staat: “gemengd nieuws, gemengde berichten (in kranten), verschillende kleine berichten van zeer uiteenlopende inhoud;”.
De Nederlandse auteurswet dateert oorspronkelijk uit 1912. Voor die tijd, met fysieke papieren kranten met een beperkt bereik, zonder internet, zonder tv en zelfs vrijwel zonder radio, kan ik me de zin van zo’n overnamerecht wel voorstellen: was het er niet, dan werd het lastiger het publiek op de hoogte te houden van wat er in het land en de rest van de wereld gebeurde.
Maar nu, nu je Amerikaanse kranten in Nederland kunt kopen, en Nederlandse in Frankrijk, en nu bovendien al het nieuws ook nog op internet staat, overal ter wereld raadpleegbaar? Voor de verspreiding van een nieuwsbericht vind ik het in onze tijd ruim voldoende dat het in één krant en op één website staat.
Om er ruimere aandacht voor te wekken, als het een belangrijk of belangwekkend bericht is, kan vermelding op andere sites nuttig zijn, maar dan is een hyperlink met eventueel een kort citaat voldoende. Integraal de tekst overnemen is nergens voor nodig.
Voor wat de wet noemt “artikelen over actuele economische, politieke, godsdienstige of levensbeschouwelijke onderwerpen” vind ik de uitzondering op het auteursrecht helemaal raar. Waar is het voor nodig dat bijvoorbeeld een andere krant of website zo’n artikel overneemt? Een hyperlink met eventueel een kort citaat volstaat ook hier.
Gelukkig kan volgens lid 1 punt 4 en lid 2 in dat geval het auteursrecht worden voorbehouden, en dan mag overnemen niet. Voor mij reden om een heleboel beschouwingen op mijn website, voor zover die als actueel zouden kunnen worden gezien, alsnog te gaan voorzien van de aanduiding ‘alle rechten voorbehouden – all rights reserved’, want ik wil niet dat ze overgenomen worden (als iemand dat al zou willen, wat uiteraard niet het geval is, gezien al die onzin die ik schrijf, ha ha).
Naar mijn mening zou artikel 15 Aw, de persexceptie, uit de wet geschrapt moeten worden, omdat die uitzondering achterhaald is. Maar ja, kan dat maar zomaar? Nationale auteursrechtwetten berusten op een internationaal verdrag, namelijk de Berner Conventie.
Daar lees ik in artikel 10bis:
“(1) It shall be a matter for legislation in the countries of the Union to permit the reproduction by the press, the broadcasting or the communication to the public by wire of articles published in newspapers or periodicals on current economic, political or religious topics, and of broadcast works of the same character, in cases in which the reproduction, broadcasting or such communication thereof is not expressly reserved. Nevertheless, the source must always be clearly indicated; the legal consequences of a breach of this obligation shall be determined by the legislation of the country where protection is claimed.”
Dus Nederland mág volgens het verdrag het overnemen van actueel materiaal door de pers wettelijk toestaan, maar het hóéft niet. De persexceptie blijkt niet verplicht.
Weg ermee dus. Mijn mening.
Naschrift 11 augustus 2011:
Zie ook
Einde
van de persexceptie in het auteursrecht, door Arnoud Engelfriet.
Daarin wordt ook (door een rechter en vervolgens door Arnoud)
de Europese Auteursrechtrichtlijn
erbij gehaald. Ik was van het bestaan daarvan niet eens
op de hoogte, juridische kluns als ik ben. Goed dat er
ook mensen zijn die er wel voor
gestudeerd hebben.
Naschrift 16 augustus 2012:
Achteraf denk ik dat ik hier
beter naar
artikel 11 Aw
had kunnen verwijzen.
Copyright © 2011 R. Harmsen, all rights reserved.
Auteursrecht © 2011, R. Harmsen, alle rechten voorbehouden.