Vanmiddag om een uur of één was ik even gaan liggen. Doe ik anders nooit, maar ik ging gisteren laat naar bed en was vroeg weer wakker. Werk afgemaakt. Een nacht eerder ook al slecht geslapen, o.a. door een paar ons lastigvallende muggen.
Toen ik vanmiddag na een uurtje wakker werd, hoorde ik op de radio Daniël Lohues met zijn lied Alles kan ja.
Het nummer is kennelijk door zijn boekingskantoor op Youtube geplaatst, dus je mag verwachten dat die titel er goed staat.
Het lijkt raar: als het in de tekst is “Alles kan, ja alles kan”, dan zou de titel eerder ‘Alles kan’ moeten luiden. Maar ik denk dat je het moet opvatten als “Alles kan ja, alles kan”. Dan klopt die titel “Alles kan ja”, zonder komma, wel. Het woordje ‘ja’ zou dan op te vatten zijn niet als tegenstelling met ‘nee’, maar in de betekenis ‘immers’ – een betekenis die ook in het Duits bestaat.
Drents is geen Duits, maar er kunnen best overeenkomsten zijn. Ik ken Lohues zijn dialect niet, dus zeker weet ik het niet.
Vermoedelijk is dat dialect trouwens eerder een variant van het Sallands en niet van het Drents. Want is op die kaartjes niet dat ene puntje onderin Drenthe precies waar Daniël Lohues vandaan komt? (Of zoals ze daar misschien wel zeggen: waar hij wegkomt?) *)
(Toevoeging 30 oktober 2022: zie ook mijn artikel Ya ja es in uso! van februari / maart 2020 – in het Interlingua.)
De tekst is niet zo heel moeilijk te verstaan. Ten dele verschilt het niet zo heel veel van Nederlands, hoewel die dialecten door taalkundigen meestal als behorend tot een andere taal worden beschouwd: het Nedersaksisch. De Nedersaksische dialecten in Duitsland hebben een eigen Wikipedia, in een meer tegen het Hoogduits aanleunende spelling.
Het taalgebied loopt heel ver naar het oosten door, tot Bremen en ver voorbij Hamburg. Voor 1945 zelfs tot Danzig en omstreken. In de tijd van de Hanzen diende Nedersaksisch tot in Petersburg als handelstaal en lingua franca.
Ik heb vroeger een tijd in Zevenaar gewoond, en hoorde oostelijk daarvan wel eens mensen Achterhoeks praten. (Pas veel later kwam ik erachter dat er vlakbij een taalgrens loopt; Zevenaar zelf is Frankisch gebied, niet Saksisch. Het verschil is te horen.)
Achterhoeks is wel geen Sallands en ook geen Drents, maar al die dialecten zijn wel verwant en het weinige dat ik ervan opgepikt heb maakt het me wel makkelijker de teksten van Daniël Lohues te verstaan.
Toch ging ik eerst de mist in. Ik hoorde hem zingen “Wat west is, dat is west.” (0:24, 1:16, 2:17).
Ja goed, dacht ik, west is west, en oost is oost. Maar waar slaat het op? En het oosten noemt hij niet. Een poosje later (toen het tekstfragment voor de derde keer voorbij kwam?) viel pas het kwartje. Het is zo logisch, vooral als je hoort wat volgt:
“En wat er komt dat weet je niet.”
(Ik kan zo’n dialect niet spellen dus ik schrijf maar even het Nederlandse equivalent op. ‘Weet je’ is eerder ‘wid-ie’. En zou ‘nie’ echt ‘niet’ betekenen? Of (zoals ook in het Duits) eerder ‘nooit’? Weet ik niet.) *)
Dus wat is dat “west” nou? (Is het echt ‘west’, of meer ‘wèèst’, met een lange klinker [ε:]? Weet ik niet.)
Waar in het Nederlands een voltooid deelwoord bijna altijd (behalve als het werkwoord zelf met ge-, ver- of be- begint) begint met ge-, daar ontbreekt in het Nedersaksisch (alle dialecten, of alleen vele?) die ‘g’ en soms ook de ‘e’.
Dus wat ik eerst verkeerd opvatte als een windstreek, dat betekent ‘geweest’! Het stukje tekst luidt, in het Nederlands vertaald:
“Wat geweest is, dat is geweest / en wat er komt, dat weet je nooit.”
Logische tekst wel. En fijne muziek van de naar mijn mening zeer talentvolle Daniël Lohues.
Naschrift 18:00:
Daniël Lohues reageerde op Twitter op mijn aankondiging van dit stukje. Hij bevestigde dat zijn dialect Sallands is en dat “niet” of “nie” verschil maakt. Hij twitterde namelijk:
“@rudharcom Da's nog eens 'n mooie uiteenzetting. En ik maak inderdaad verschil tussen nie en niet. En het klopt van dat Sallands! #Saksisch”