Besmet, gemoeid, vermist, gesteld, gegijzeld, ondervoed, bemand, gedateerd

Besmet

Radio 3, 21 november 2000, 17:00, radionieuws, over de gekkekoeienziekte:

[...] koeien [...] geslacht, omdat ze mogelijk met BSE waren besmet.

‘Besmet waren (geraakt)’ dus.

Gemoeid

Computable van 17 november 2000, voorpagina, artikel “ICT-leveranciers als bankier”:

Analisten schatten dat met het aanleggen van een Europese Umts-infrastructuur 200 miljard is gemoeid.

‘Gemoeid’ zal ooit wel van een werkwoord ‘moeien’ zijn afgeleid, maar ik zou in het hedendaagse Nederlands niet meer weten wat dat zou moeten betekenen. ‘Ermee gemoeid zijn’ is een vaste uitdrukking geworden, en ‘gemoeid’ moet dan haast wel een bijvoeglijk naamwoord zijn. De volgorde ‘is gemoeid’ in een bijzin is dan dus onjuist, en alleen ‘gemoeid is’ is mogelijk.

Vermist

Radio 3, 11 november 2000, 11:00, radionieuws, over een treinramp in Oostenrijk:

[...] dat er nog xxx mensen zijn vermist.

Bij ‘vermist zijn’ kan ik me iets voorstellen: deze mensen bevinden zich nog in de toestand van het vermist zijn. ‘Worden vermist’ en ‘vermist worden’ zou ik ook begrijpen: iemand zit een lijst na te kijken, en ziet dat deze personen niet terecht zijn, treft hun namen niet aan, mist ze dus, ze worden door die persoon vermist. Een handeling, een constatering.

Maar wat moet ik me voorstellen bij ‘zijn vermist’? Een toestand kan het niet zijn, want dan klopt de volgorde niet. Het moet dus wel een voltooid tegenwoordige werkwoordsconstructie zijn, een verkorting van ‘zijn vermist geworden’. Dat betekent dus dat in het verleden, gisteren waarschijnlijk, iemand de lijst van vermiste en aangetroffen personen heeft nagelopen, en ze toen niet gevonden waren.

Of ze inmiddels wel zijn gevonden, of nu nog steeds vermist zijn (niet: ‘zijn vermist’), dat vermeldt dit nieuwsbericht naar de woordelijke betekenis niet, hoewel dat nou net wel precies is wat het bedoelt te vermelden. Een taalfout dus: de tekst zegt niet wat hij bedoelt.

Omdat de nieuwsredactie kennelijk hardnekkig niet met deze nuances weet om te gaan zou het beter zijn om voortaan consequent de volgorde met de persoonsvorm achteraan te gebruiken, die de theorieboekjes ten onrechte als afkeurenswaardige spreektaal aanduiden, maar die wel in alle situaties klopt. Die andere volgorde is niet altijd mogelijk, en vereist dus veel meer nadenken en/of taalgevoel.

Gesteld

Radio 3, 10 november 2000, 10:00, radionieuws:

[...] omdat uit onderzoek is gebleken dat het slecht is gesteld met de theoriekennis van automobilisten.

Er is geen duidelijke handeling van het ‘stellen’ geweest, en dus is ‘is gesteld’ fout, en alleen ‘gesteld is’ mogelijk.

In strijd met

Radio 3, 8 november 2000, 17:00:

[...] of xxx in strijd handelt met de grondwet.

Eigenlijk niet precies het onderwerp, en ik kan niet goed beredeneren waarom, maar voor mijn gevoel zijn alleen de volgordes ‘handelt in strijd met de grondwet’ en ‘in strijd met de grondwet handelt’ hier mogelijk.

Gegijzeld

Radio 2, 14 oktober 2000, 10:00, over de Filipijnse afscheidings­beweging Abu Sayyaf:

[...] offensief [...] tegen de rebellen, die nog vijf mensen hebben gegijzeld.

Er is ook wel een handeling geweest, het in gijzeling nemen van die gijzelaars, maar dat is (te) lang geleden al gebeurd. Door dat ‘nog’ in de zin wordt extra benadrukt dat die betekenis niet bedoeld kan zijn, het kan alleen gaan om een toestand. Vergelijk ‘houden gegijzeld’, wat duidelijk fout is, en alleen ‘gegijzeld houden’ kan zijn: ‘in de toestand van gijzeling houden’. Op dezelfde manier is ‘hebben gegijzeld’ hier ook gewoon fout, alleen ‘gegijzeld hebben’ is mogelijk.

Interessant is dat de werkwoordsvolgorde op subtiele wijze de betekenis van ‘nog’ kan verduidelijken. De nu gebruikte volgorde wijst dan in de richting van een waarschijnlijk niet bedoelde betekenis:

Ik denk dat ‘nog’ hier betekent ‘nog steeds, als voorheen, onveranderd’. Maar in principe kan ‘nog vijf’ ook betekenen ‘nog eens vijf, vijf nieuwe, vijf extra’. Nu zijn inderdaad voor het begin van het offensief van het Filipijnse leger weer nieuwe gijzelaars gemaakt, hoewel dat, als ik me goed herinner, niet geldt voor alle vijf de gijzelaars die nu nog vastzitten.

Als die betekenis van ‘nog’ bedoeld is, zou de werkwoordsvolgorde goed zijn, omdat het dan over een gebeurtenis in plaats van over het resultaat daarvan gaat. Maar omdat die gebeurtenis enkele weken, niet bijvoorbeeld een dag geleden plaatsvond, lijkt het me niet waarschijnlijk dat dat bedoeld is. Bovendien heeft die betekenis een andere intonatie en nadruk, en die heb ik niet gehoord.

Ondervoed

Oktober 2000, uit een lied ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de VARA:

[...] en hoe de mensen leven, die zijn ondervoed.

‘Ondervoeden’ is geen handeling, ‘ondervoed’ wel een toestand, dus het moet zijn ‘ondervoed zijn’. Dat paste niet in het rijmschema natuurlijk, maar dat vind ik geen excuus.

Bemand

Radio 3, 28 september 2000, 08:32, over de ramp met een Griekse veerboot:

Het schip zou op het moment van de ramp op de brug niet zijn bemand.

‘Zijn’ mag dan keurig volgens de stijlgids voorop staan, correct Nederlands is dit volgens mij niet. Het moet zijn:

‘Het schip zou op het moment van de ramp op de brug niet bemand zijn geweest.’
Het werkwoord ‘bemannen’ kan ook wel een handeling aanduiden, maar de toestandsbetekenis van ‘bemand zijn’ lijkt me hier toch veel toepasselijker.

Gedateerd

Algemeen Dagblad van 25 februari 2000, blz. 7, in een artikel over een lijst met speciaal taalgebruik van Vlaamse jongeren:

Het is al crème (tof) als zo’n lijst niet binnen een jaar is gedateerd.

(Er stond ‘si gedateerd’, maar dat is natuurlijk een tikfoutje.)

Wie gaat die lijst dan binnen een jaar dateren? De redactie? Dat is natuurlijk niet de betekenis van de zin. Dus had er ‘gedateerd is’ moeten staan.


Copyright © 2000 R. Harmsen. Alle rechten voorbehouden, all rights reserved.