English summary: Rant against stubborn and headstrong wrong pronunciation of name Srebrenica in Dutch media.

Hardleersheid, en de juiste uitspraak van Srebrenica

10 september 2001

De correcte uitspraak van de Bosnische plaatsnaam Srebrenica is diverse keren op de Nederlandse tv te horen geweest, uitgesproken door mensen die er zelf vandaan komen. In fonetische symbolen, volgens de transcriptie X-SAMPA is het [sr"ebrentsa]. Een benadering in Nederlandse spelling zou kunnen zijn: Srebbrentsa.

De r'en zijn tong-r, geen huig-r.
Tussen de s en de r zit helemaal niets, en zeker niet iets als een Nederlandse ch. Het is dus Srebbrentsa, niet Schrebbrentsa.
De klemtoon valt op de eerste lettergreep.
Ik schrijf in de Nederlandse imitatie twee b's, om te benadrukken dat alle letters e de klank van Nederlands ‘bek’ hebben, niet die van Nederlands ‘beek’.
De letter c uit de Kroatische spelling heeft geen hacek (‘omgekeerd dakje’) en klinkt daarom als ts (vergelijk de Duitse z in ‘zehn’), niet als tsj.
De letter i is in de echte uitspraak zo zwak, kort en ombeklemtoond, dat hij eigenlijk als klank vrijwel helemaal afwezig is.

Zie voor authentieke uitspraakinformatie van Bosnische, Kroatische en Servische (plaats)namen: Domovina. De opname van Srebrenica vertoont hier wel de i, waarschijnlijk omdat de naam hier rustig wordt uitgesproken. De ‘klemtoon’ op de eerste lettergreep is duidelijk waarneembaar.

Tip: in Google is het mogelijk te zoeken op namen in authentieke Kroatische of Servische spelling.

Toelichting klemtoon:
De betreffende taal kent het verschijnsel klemtoon naar verluidt niet, maar is een toontaal. Maar voor onze oren maakt de juiste uitspraak de indruk een klemtoon op ‘sre’ te hebben.
Naschrift 15 augustus 2003: De taal kent wel klemtoon. Beklemtoonde klinkers kunnen bovendien een stijgende of dalende toon hebben, en kort of lang zijn. Zie hierover het SAMPA-schema van het Kroatisch.)

Hoewel deze uitspraak helder te horen is, en niet moeilijk na te zeggen voor Nederlandstaligen, althans in een redelijk accurate benadering, blijven Nederlandse radio- en televisiepresentatoren, politici, onderzoekers, en militairen die er zelf geweest zijn, hardnekkig diverse foute uitspraken van de naam volhouden: Schreebreenietsja (ex-minister Voorhoeve, klemtoon op de ie), Sreebreenietsa (klemtoon op de tweede ee), Sreebreenieka (vaak bij militairen) enzovoorts. Vooral de neiging de klemtoon op de letter i te leggen, die dus in de echte uitspraak zo goed als stom is, is grotesk.

Het ergste vind ik nog dat de foute uitspraak in bepaalde gevallen een bewuste, opzettelijk keuze is. Op een van mijn vele vergeefse ge-e-mailde protesten ontving ik van de afdeling voorlichting van de NOS de volgende reactie:

begin citaat
In uw e-mailbericht van 18 augustus jongstleden [1998, RH] stelt u dat de naam Srebenica niet goed wordt uitgesproken in het radio en televisienieuws.
Bij het uitspreken van buitenlandse namen gaat het er in de eerste plaats om, dat de meeste kijkers begrijpen over welk land, welke plaats of welke personen wij het hebben. Wanneer we al die namen zo goed mogelijk in de oorspronkelijke taal zouden uitspreken, zouden veel mensen niet weten waarover we het hebben. Wij kiezen daarom voor een soort mengvorm, waarin we vrij dicht bij het woordbeeld, dus de spelling blijven, en bij de gangbare uitspraken in het Nederlands.
De bedoeling van een nieuwsprogramma is primair om het nieuws goed over te brengen en dat moet niet belemmerd worden door onherkenbare spelling en/of uitspraken.
In het geval van Srebenica kan het bijvoorbeeld verwarring oproepen wanneer de i-klank geheel ontbreekt in de uitspraak van het woord.
einde citaat

(Normaal publiceer ik niet uit e-mail, maar ik maak hiervoor toch maar een uitzondering).

Het spijt me zeer, maar het lukt me niet hier een andere mening over te hebben dan: dom en arrogant. Het is niet zo beleefd om zulke oordelen te uiten, maar het is mijn eerlijke en weloverwogen mening.

Uitspraakdetails zijn natuurlijk niet zo heel belangrijk, en ik verlang ook niet dat iedereen mijn pietluttige hobby deelt. Maar er zit aan zo'n bewust foute uitspraak ook een ander aspect: een bijna koloniale minachting voor de mensen die er wonen, of, belangrijker, woonden. Wij beschaafde christelijke Hollanders zullen die domme, en nota bene ook nog moslimse, inlanders wel even vertellen hoe een normaal mens de naam van hun miezerige prutsplaatsje uitspreekt. In ieder geval niet zoals in hun lokale brabbeltaaltje natuurlijk. Want dat zou het hoogopgeleide Nederlandse publiek maar in verwarring brengen. Wel zoals wij vanuit onze hoogstaande beschaving vinden dat het hoort. Tenslotte heeft bijna iedereen hier gymnasium, en kent vloeiend (ook verkeerd uitgesproken!) Oudgrieks. De berbers, de barbaren, de lieden die onverstaanbaar spreken, barbarbar, daar wisten die beschaafde Grieken ook al wel weg mee, en wij, hun culturele erfgenamen, evenzeer.

De foute uitsprekers van Srebrenica bedoelen het natuurlijk niet zo, dat weet ik ook wel. Maar dit gevoel krijg ik er toch bij. Laat ik het anders, wat subtieler en minder polemisch formuleren. Een gebrek aan respect voor andere culturen. Dat is misschien wel iets dichter bij de waarheid. En de extreme vormen van zulk respectgebrek hebben juist de drama's in die streken veroorzaakt. Geen oorzakelijk verband tussen hier en daar natuurlijk, maar wel wrang, gezien wat er daar allemaal gebeurd is.

Als een uitspraak echt erg moeilijk of exotisch is dan valt het niemand kwalijk te nemen dat hij vervalt in een gebrekkige imitatie. Ik beheers bijvoorbeeld zelf de click in de taalnaam Xhosa niet. Göteborg, alias Jeuteborj, vind ik ook weer een ander geval: de echte uitspraak wijkt hier wel erg veel af van wat de Nederlandse lezer op basis van het woordbeeld verwacht.

Maar een naam zoals Srebrenica, die redelijk makkelijk goed uit te spreken is, en waarvan de klank voor Nederlandse oren en ogen ook niet meer woordbeeld-strijdig is dan de diverse foute uitspraken, bewust fout blijven zeggen, dat is weer heel iets anders. Die foute uitspraken zijn helemaal niet makkelijker of voor-de-hand-liggender, maar alleen maar anders en fout. En dom, arrogant en opzettelijk onwetend. Lof der domheid. Met onwillige honden is het slecht kersen eten. Tegen de domheid van de bierkaai is geen kruid gewassen.
Het ligt ook anders als er echt al honderden jaren een ingeburgerde ‘foute’ uitspraak is, die tot de historie van de Nederlandse taal is gaan behoren. Ik noem de bekende hoofdsteden zelf ook Londen, Parijs en Moskou, ook al weet ik als geen ander dat Landn, Parie, Maskwa meer in de richting zouden komen. Maar Srebrenica was tot voor enkele jaren volslagen onbekend. De verzonnen omroepelijke onzin-‘traditie’ is pas 6 jaar oud; kort genoeg, mijns inziens, om gecorrigeerd te kunnen en moeten worden.

Het kan ook te maken hebben met mijn neiging tot perfectionisme en efficiëntie: ik kan aperte en onnodige onjuistheden erg moeilijk verdragen, vooral als correctie weinig moeite zou kosten. Anderen genieten misschien juist van wat niet klopt, van wat rommelig, ongeordend, lelijk, anarchistisch, onbureaucratisch en karakterloos is. Karaktertrekken, weinig aan te doen. Het zij zo, maar vrede heb ik er niet mee.

Blijf ik een roepende in de woestijn? Of zullen bijval, inzicht, steun en bekering mij ooit nog deelachtig worden? Het kan me eigenlijk niet eens zoveel schelen. Het belangrijkste is dat ik de waarheid hier ongehinderd kan publiceren, dankzij internet en de democratie, an’ there ain’t nobody gonna stop me no way.

Dank voor uw aandacht, aan wie mij tot hiertoe helemaal is blijven lezen.