Toeval of getalsymboliek?

11 september 2023

Gisteren en eergisteren was het OpenMonumentenDag of -Weekend, en in het kader daarvan was het oude middengolfzendstation Lopik open, Biezendijk 3 te Lopikerkapel. Er exposeerden kunstenaars, en je zag foto’s van hoe het zeer grote en hoge gebouw, bouwjaar 1939, vroeger de machinezenders huisvestte. Lijkt op Radio Kootwijk, maar niet zo groot. En dat was bedoeld voor de lange golf, niet de middengolf, hoewel de kortegolf de lange golf al snel overbodig maakte, voor de langeafstandscommunicatie, in het begin vooral met de toenmalige Nederlandse kolonie Indië.

Bij de bezichtiging van Lopik werd een informatieboekje verstrekt, en daarin las ik op bladzij 16 onder de kop “Reusachtige antennes” dat er ooit drie antennemasten waren, nu allemaal ontmanteld. In 1970 is er een 80 meter hoge mast gebouwd, als reserve en om het uitzenden van het programma van Hilversum 3 over te nemen, dat tussen 1965 en 1970 werd uitgezonden vanaf het oudere station Jaarsveld, aan wat nu nog steeds de Radiolaan heet; vroeger de Breede Steeg. Jaarsveld zond vanaf 14 oktober 1937 afwisselend Hilversum 1 en 2 uit, tot het nieuwere station het overnam. In de oorlog gebruikten de Duitsers Jaarsveld o.a. om Radio Oranje (uitgezonden vanuit Engeland) te storen.

De andere twee masten van het Lopikse station zijn gebouwd in 1939. De ene was 192 meter hoog en de andere 165 meter, wat samenhing met de toen aan Nederland toe´gewezen golflengten: 384 en 330 meter. Telkens precies het dubbele dus. Geen toeval: de masten dienden als dipolen, geïsoleerd tegen aarde. Zo straal je de door de zenders opgewekte energie het efficiëntste uit als radiogolven.

Dat getal 192 vond ik opvallend. Het is namelijk de golflengte waarop later de toen illegale radiozender Veronica in het begin van zijn historie uitzond. 538, nog steeds bekend als zenderaanduiding, was pas veel later. Radio Veronica had die frequentie en golflengte natuurlijk zonder officiële toestemming in gebruik genomen. Zou de overweging alleen geweest zijn storing zo veel mogelijk te beperken, of zouden de initiatiefnemers bekend zijn geweest met die oude mastlengte, en daarom voor die golflengte gekozen hebben? Getallensymboliek?

Eén negen twee, goed idee. Luister mee naar Veronikee. O nee, dat rijmt niet. Maar het was wel een slagzin, alleen dan op -ka.

Als de mast op het zendschip ook een geïsoleerde dipool was, zou die 96 meter lang moeten zijn geweest. Best hoog voor op een in open zee voor anker liggend schip. Nee, het tweede zendschip (na de Borkum Riff), de Norderney had twee masten van 25 m met daartussen een draadantenne.

Ik vraag me wel af hoe ze de masten van 192 en 165 meer hoog later aanpasten aan de nieuwe golflengten van 402 en 298 meter. De mast van 192 meter heeft het volgehouden tot 2015. Toen Hilversum 1 en 2 in 1980 nieuwe, sterkere zenders kregen in de Flevopolder, werd Hilversum 3 (vanaf 1985 Radio 3 geheten) vanaf één van de oude zenders uitgestraald. Het staat me bij dat eerst op 240 meter was, later 674 of 675 kHz, ofte wel 445 meter.

Allemaal golflengten die niet lekker pasten bij die oorspronkelijk zorgvuldig afgestemde masthoogten en -lengten. Er zullen wel technische trucs zijn toegepast, die mij echter onbekend zijn. Dit artikel over het nieuwe zendstation, inmiddels ook niet meer in gebruik, kan daar wellicht meer licht op werpen. Daar werd op twee golflengten tegelijk uitgezonden via dezelfde, uit twee masten bestaande antenne.

De Lopiker mast van 192 meter zond tot 2015 het katholieke programma Radio Maria uit. Daarna is ook die mast neergehaald, op 4 september dat jaar.