Idea del 22 de septembre, texto del
In le margine del passate conferentia international de interlingua nasceva le question qual es le parola in interlingua pro iste ben cognoscite extra die que habe cata quarte anno.
In anglese: le leap day in un leap year (‘anno de salto’), in nederlandese: le schrikkeldag in un schrikkeljaar, etc.
Multes in conferentias porta dictionarios (de papiro o in apparatos), dunque le responsa non esseva difficile a trovar: in interlingua isto on appella le die o jorno intercalari in un anno intercalari o bissextil. (In vice de ‘intercalari’ Piet Cleij anque mentiona ‘intercalar’, ma in le IED isto es solo le infinitivo de un verbo. Sed illo ora non es relevante pro iste articulo.)
Bon, un anno bissextil. Sed quare le elementos numeral ‘bis’ (duo vices) e ‘sex’? Un anno bissextil occurre cata quatro annos con le exception del annos secular que non es divisibile per 400. Ergo on expectarea un connexion, non con duo e sex, ma con quatro.
Le Wiktionary sovente contine etymologias de parolas de varie linguas, e cercante con le parolas bissextil wiktionary immediatemente io trova, super le cognato anglese:
«From Latin bisextilis (“containing an intercalary day”), from bisextus (“intercalary day”), from bis- (“two”) + sextus (“sixth”). In leap years there were two sixth days before March in the Roman calendar, thus the succession of days was … 7 - 6 - 6* - 5 …»
O in interlingua:
‹Ab le latino bisextilis (“que contine un die intercalari”), ab bisextus (“die intercalari”), ab bis- (“duo”) + sextus (“sexte”). In annos intercalari il habeva duo dies sexte ante martio in le calendario roman, ergo le succession del dies esseva … 7 - 6 - 6* - 5 …›
Un poco plus de fundo me adjutara comprehender isto. Apparentemente le romanos non contava, como nos face, le dies in numeration crescente intra le mense viste como un periodo. In vice de isto on numerava le dies in ordine decrescente, como un distantia al initio del mense, viste como un puncto in le tempore.
Isto es corroborate per le Wikipedia in interlingua (ja existe un articulo! hurra!!!), citation:
“Le romanos non contava le dies del mense como face nos, ma illes se basava sur tres datas fixe de cata mense, le Kalendae, le Nonae e le Idus. Le Kalendae, cadeva in le prime die de cata mense, ergo, pro indicar le prime del mense on usava le expression Kalendis Ianuariis (le calendas de januario = 1º januario). Le termino Kalendae deriva ex calare = "appellar al reunion", perque quando appareva le luna nove, le pontifice minor convocava le populo in le curia calabre, apud le templo de Junon Moneta, e annunciava le initio del mense, e in ultra ille fixava le dies del altere phases del luna, i.e. le Nonae, le prime quarto e le Idus, o luna plen.”
Apparentemente, si nos pote creder le Wiktionary in anglese, le die intercalari originalmente esseva realisate per repeter le 24 de februario, le qual le romanos indicava como ante diem VI Kalendas Martias.
Iste es additionalmente confirmate per le Wikipedia anglese que dice:
“The old intercalary month was abolished. The new leap day was dated as ante diem bis sextum Kalendas Martias ('the sixth doubled before the Kalends of March'), usually abbreviated as a.d. bis VI Kal. Mart.; hence it is called in English the bissextile day.”
Traduction:
‘Le vetule mense intercalari esseva abolite. Le nove die intercalari esseva datate como ante diem bis sextum Kalendas Martias (‘le sexte duplate ante le Kalendae de martio’), usualmente abbreviate como a.d. bis VI Kal. Mart.; ecce perque in anglese isto es appellate the bissextile day.’
E in interlingua: le die bissextil.
Le titulo de mi articulo era inspirate per illo de un libro german que io comprava in Koblenz in septembre 2008. Le autor es Harald Schmidt, qui appellava su libro “Sex ist dem Jakobsweg sein Genitiv – Eine Vermessung” (‘Sexo es al pelegrinage a Santiago de Compostela su genitivo – un mesuration’).
Le libro es un collection de articulos, ma necun habe iste titulo o tracta un del themas in illo mentionate. In su prefacio le autor explicava:
“Bei Verschenkliteratur geht es einzig und allein darum, dass sie gekauft wird. [...] Außerdem sollten im Titel Begriffe vorkommen, die dem schnellen Käufer irgendwie geläufig sind.”
O in interlingua:
‘Pro litteratura donative le singule e sol importantia es que illo sia vendite. [...] Ultra illo le titulo deberea continer notiones que al emptor es comocunque currente e familiar.’
Del sexo nos totes ja comprende isto, ma per que le conceptos del pelegrinage, genitivo e mesuration in 2007 esseva pro le publico germanophone geläufig (le traductiones ‘currente’ e ‘familiar’ me muniva le dictionario de André Schild & Helmut E. Ruhrig), io non sape, e recercar lo nos menarea ora troppo lontano.
Lo comic clarmente es que un lector non ben versate in interlingua pensara que “Proque sex?” significa ‘Proque sexo?’. Ma le notiones “un de duo divisiones, mascule o feminin, per le quales creaturas vivente es distinguite” e “activitate physic per le qual homines e animales pote producer infantes” (fonte) in interlingua es exprimite con le parola ‘sexo’, non ‘sex’. ‘Sex’ es le numeral, un minus quam septe e un plus quam cinque.
Iste articulo esseva anque publicate (in forma accurtate) in le magazin Panorama in interlingua, anno 28, numero 5, septembre/octobre 2015, pagina 26.
Derecto de autor © 2015, R. Harmsen, tote derectos de copia reservate, all rights reserved.