Eind mei 1997 hoorde ik in het radionieuws iets als:
"Men is het er nog niet over eens of de goudvoorraad moet worden herwaardeerd".
Is dat wel goed Nederlands? Het klinkt mij zo vreemd, vooral ook in de oren. Moet dat niet "hergewaardeerd" (nee, ook raar) of "geherwaardeerd" zijn? Zo ja, waarom? Met alle andere woorden met her- die ik kan bedenken gaat het wel goed zonder ge-: een herstelde fiets, herbelegde aandelen, hervatte wedstrijden, en de hernomen gang van het leven. Heeft het met de klemtoon te maken, die bij herwaarderen op her- valt? Nee, want heroverwogen besluiten hebben ook geen ge- nodig. Of gevoel ik het gewoon geverkeerd aan?
Ik stelde dit probleem aan de orde in de Internet-discussiegroep nl.taal, en kreeg o.a. de volgende reacties (met toestemming van de auteurs overgenomen):
Rutger Kiezebrink schreef:
"Heroverwogen" heeft geen "ge-" omdat de kern, "overwogen", dat ook niet
heeft; dit laatste heeft met de klemtoon te maken. In "heroverwogen" valt de
klemtoon overigens officeel ook op "wo", alleen in het spraakgebruik valt-ie
meestal op "her" om nadruk te leggen op het feit dat iets een tweede keer
overwogen is. (Zelfde geldt voor "herwaarderen".)
Op grond van "heroverwogen" zou je verwachten dat de vorm "her-" + oorspr.
voltooid deelwoord is, dus ook "hergewaardeerd". Maar dat is niet zo, naar ik
vermoed omdat "herwaarderen" als 1 woord wordt gezien, dat net als
"heroverwegen" de klemtoon op het kernwoord heeft.Andersom redenerend kun je
zeggen dat als het voltooid deelwoord "hergewaardeerd" is, de tegenwoordige en
verleden tijd respectievelijk "waardeer her" en "waardeerde her" zijn. Dat is
niet correct, maar het is wel de regel voor "omkomen" en "na-apen", die de
klemtoon op het eerste deel hebben, en als voltooid deelwoord "omgekomen" en
"nageaapt".Het is dus ook "geherformuleerd" en "geherinterpreteerd". Hoe het
gaat met werkwoorden die een scheidbaar eerste deel hebben ("voor", "om",
"na") waar dan ook nog eens "her" voor komt, weet ik niet, maar volgens mij
bestaan die woorden niet.
Is het te volgen? Ik weet dit allemaal niet zeker, hoor; het is wat mijn gezond verstand me ingeeft.
Peter-Arno Coppen schreef:
Ik heb daar in het verleden wel eens een onderzoekje naar gedaan. Ik meen
dat van oorsprong romaanse werkwoorden liever "geher" hadden
(geheroriënteerd, geherinterpreteerd) en de germaanse liever geen "ge"
(zie jouw voorbeelden). Waarderen lijkt door die "-eren"-uitgang wat op
zo'n romaans werkwoord. Daardoor is er twijfel. Maar ik citeer nu uit
mijn herinnering. Ik geloof dat de zaken niet zo heel erg helder lagen.
Latere toevoegingen (november 2006, na tips van collega's):
Zie ook de
Schrijfwijzer
van Renkema,
in de rode editie hoofdstuk 4.5.4
op de bladzijden 191 en 192.
Op grond van de daar gegeven regels is het 'geherwaardeerd' en dit woord
wordt ook als voorbeeld gegeven.
Zie ook de ANS (Algemene Nederlandse Spraakkunst).