Kraakstemmen

Waarom nu, waarom zo?

Ik noem haar naam: Femke van Wiggen. Maar ik heb geen kritiek op haar persoonlijk, het is alleen dat ik vandaag een duidelijk herkenbaar en naluisterbaar voorbeeld van het verschijnsel voorbij hoorde komen. Ik wilde er al langer een kort stukje over schijven, en nu is een goed moment.

Wat?

Welk verschijnsel? Kraakstemmen. In het Engels: creaky voices.

In sommige talen, vooral in Azië, heeft dit fenomeen onderscheidende waarde, het komt dan af en toe voor en onderscheidt klanken en woorden van andere die niet dat kenmerk hebben.

Iets anders is het als deze vorm van stemgebruik (Engels: phonation; de Wikipedia verwijst naar Nederlands “articulatie”, maar of dat nou de dekkende vakterm is?) de hele tijd aan blijft, of gedurende hele stukken zin, bijvoorbeeld aan het eind ervan.

Waar, wanneer, wie?

Het is een trend, ik denk al van de laatste 15 of 20 jaar, onder Amerikaanse vrouwen. Vooral onder jonge vrouwen en hen die daarvoor door willen gaan. Een willekeurig voorbeeld: het personage Meredith Grey in de serie Grey’s Anatomy (genoemd naar het medische leerboek Gray’s Anatomy), gespeeld door Ellen Pompeo doet het ook veel.

Onafhankelijk daarvan, denk ik, zijn er talen waarin het een beetje ingebakken zit, zoals het Hongaars. Mogelijk ook Fins, maar dat weet ik niet zeker.

De Amerikaanse trend is aan het overwaaien naar Engeland (laatst weer een voorbeeld gehoord van een Britse mevrouw die meedeed aan een huizenkoopprogramma) en Australië. Maar ook Nederland raakt ermee besmet. Ook hier weer komt het vooral voor bij jonge, modieuze vrouwen.

Tevens mannen

Er zijn ook mannen die het doen. Minister Ronald Plasterk is een voorbeeld. Hij is vrouw noch jong – nou ja, toch 2 jaar jonger dan ik, zie ik, en ik voel me niet oud, maar jong ben ik ook zeker niet. Ik weet niet of het bij hem trendmatig en logopedisch wel precies hetzelfde verschijnsel is. Mogelijk heeft hij echt iets aan z’n stembanden, dat kan natuurlijk ook.

De Amerikaanse opruier en volksmenner Alex Jones praat ook met een kraakstem. Gelukkig is het allemaal flauwekul wat hij naar voren brengt, maar zelfs al was dat niet zo, dan hield ik het niet langer dan een minuut vol om ernaar te luisteren, puur vanwege zijn manier van praten.

Wat?

Wat vind ik ervan? Ik vind het afschuwelijk. Sorry, maar dat vind ik. Ik hoop het nog mee te maken (mijn geboortejaar: 1955) dat dit weer uit de mode raakt en als erg gedateerd gevoeld gaat worden. Moge dit artikel daar een bijdrage aan leveren.

Er hoeft niet per se logopedie aan te pas te komen: het schijnt een kwestie te zijn van iets meer lucht langs de stembanden laten stromen, zodat ze behoorlijk trillen, dan is het al opgelost.

Ik vermoed dat er niet of nauwelijks een bewuste motivatie achter zit om dit te doen. De dames volgen gewoon de trend. Zo gaat dat met trends.

Mochten vrouwen zo praten omdat ze menen dat het sexy klinkt: ik ben man en hetero, dus ik heb een beetje gevoel voor dit soort dingen. En ik vind zulk stemgebruik dus helemaal niet sexy. Het gaat zelfs zo ver dat ik een mooie vrouw niet meer mooi of aantrekkelijk (wat niet altijd hetzelfde is) kan vinden als ze zo praat.

Misschien ligt dit bij mannen van dezelfde leeftijd als die vrouwen anders. Hoewel, Ellen Pompeo blijkt 46. Ik had haar 35 geschat.


Het audiofragment maakt deel uit van het programma ‘De Nieuwsshow’ op het Nederlandse station Radio 1. Het werd uitgezonden vanaf ongeveer kwart voor elf ’s morgens en is hier na te luisteren, vanaf het tijdstip 47m47s.


Naschrift 7 februari 2016

Freek de Jonge kraakt de laatste jaren ook erg. Goed te horen in dit nachtelijk interview met Filemon Wesselink, in de serie ‘De overnachting’.

We hebben een dubbelelpee van Freek de Jonge met daarop een registratie van zijn show ‘De tragiek’ uit 1981. Toen kraakte hij nog niet!


Naschrift 13 augustus 2016

Het kraken ook in het Spaans. “Penelope Cruz ft. Bebe - Cocaine (Siempre Me Quedara)”. Erg lelijk en irritant!


Naschrift 31 december 2017

Het verschijnsel wordt in het Engels ook wel aangeduid als vocal fry, zoals weer bleek in het gisteren uitgezonden tv-programma De avond van taal, gepresenteerd door Margriet van der Linden, met gast Marc van Oostendorp, vanaf 0h38m50s, concreter 0h40m46s.

De term ‘vocal fry’ was mij al minstens op 21 juni 2012 visueel ter ore gekomen, toen de Amerikaanse foneticus Nathan Sanders opmerkte: “Creaky voice (vocal fry) is created when the vocal cords are more constricted (adducted) than for modal voicing, [...]”, in een door mij gestarte draad, als voorloper voor wat later dit artikel werd. Ik moest het toen en daar al eerder over het verschijnsel hebben gehad, want respondent PTD stelde dat ik bij eerste verschijnen in sci.lang (hoe lang moet dat al niet geleden zijn??) “Valley Girls” ervan “beschuldigde” (accused) zo te praten.

De term ‘creaky voice’ kwam al voor op 25 juni 2009, toen ik schreef:

Unfortunately, creaky voice spreads. One of our government members does it: Plasterk. Often.